606

70 e JAARGANG I OKTOBER 2025 I Nr. 4 I € 7.25 al 70 jaar hét Indisch maandblad De verdeeldheid van de Indo Het begon met peper Het nieuwe kinderboek over de koloniale geschiedenis van Indonesië Sama Sama aan de keukentafel Perspectieven- VO OR W O ORD - Altijd maar kibbelen Op 29 oktober gaan we weer met z’n allen naar de stembus. Dan brengen we een stem uit op de personen en partijen waarvan wij denken dat zij het beste dat gemeenschappelijke doel zullen dienen: het belang van het land. M aar als je naar de partijen kijkt en de manier Nu, zestig jaar later, wordt er nog altijd wat afgekibbeld waarop politici met elkaar omgaan, zou je in de Indo-groep. Iedereen heeft zijn eigen mening, denken dat zij geen gemeenschappelijk doel zijn eigen perspectief, zijn eigen initiatief. hebben, maar vooral aan hun eigenbelang En dat is aan de ene kant goed, want dat er verschillen- denken en daarbij iedereen mogen schoffe- de perspectieven zijn betekent ook een verrijking van ren die dat in de weg staat. het Indische culturele landschap. Ik hoorde er een interessante discussie over op Maar, zoals Tjalie zei, je moet wel naar elkaar luisteren. Radio 1. Over hoe je de mensen op één lijn krijgt, over Opbouwende, inhoudelijke kritiek is altijd goed - hoe je met elkaar kunt discussiëren zonder te beledi- daar groei je van. Maar wat schiet je ermee op om el- gen en uiteindelijk het beste dat gemeenschappelijke kaar naar beneden te halen? Waarom geen respect belang kunt dienen. tonen voor de ander, credits geven waar die verdiend En terwijl ik naar de discussie luisterde, realiseerde zijn, elkaar een beetje steunen. Je komt als individu ook ik me dat verdraaid veel van het gesprek van toepas- vooruit zonder de ander naar beneden te halen. sing was op de Indische gemeenschap. Want laten we En ik ben van mening dat je samen nog verder komt. eerlijk zijn, Indo’s kunnen er ook wat van. Uiteindelijk hebben we namelijk dat ene gemeenschappelijke doel en dat is het doorgeven en bewaken van Tjalie Robinson (oprichter van dit blad) schreef er veel onze Indische cultuur. over, over de verdeeldheid onder Indo’s. Kijk het archief er maar op na. In de American Tong Tong bijvoorbeeld, op 15 januari 1965. ‘De verdeeldheid in de Indo-groep wordt meestal weigering om in kalm beraad tot een dieper inzicht te komen. Men “heeft zelf gevoeld”, men “laat zich geen andere mening opdringen”, men heeft tenslotte liever niets met anderen te maken … en allemaal blijven dom en onverdraagzaam. (…) Er is (helaas) geen enkel ander middel om wat pienterder te worden dan de Foto: Ashley de Groot veroorzaakt door gebrekkige waarneming en de gedachtenuitwisseling. Wie nooit met anderen praat over serieuze dingen, blijft altijd achterlijk. (…) Luister geduldig naar mekaar. Probeer te denken: die vent kan ergens wel een beetje gelijk hebben. After all heb ik maar een beetje van de wereld meegemaakt. Daar kan dus wel wat bij.’ 3Inhoud OPINIE De verdeeldheid van de Indo 10 Waarom wordt er niet meer samengewerkt, vragen Ricci Scheldwacht en 10 Vivian Boon zich af. 22 36 16 Mythes en misverstanden Tom van der Geugten over onjuistheden in boeken over het Indische verleden. Niet weten wat een Indo is Indo, Indonesiër, Indo-Europeaan, Indisch, Indiër - wat is het eigenlijk? 36 INTERVIEW 39 50 Even bellen met … Malou Holshuijsen. Op pad met Kimberley Styliste Kimberley Wenas neemt ons mee naar Nienke Plas. ACHTERGROND 16 30 43 35 Het begon met peper Het nieuwe kinderboek over de koloniale geschiedenis van Indonesië. Ons Land De lesmethode van het Indisch Herinneringscentrum. Totok en Indo Over totoks, Indo’s en de eeuwige vraag: tot welke generatie behoor ik? Moesson-archieven geschonken aan de Universitaire Bibliotheken Leiden Tussen hoop en vrees 46 De Melatilezing van Anda Zara over hoe Indonesiërs aankijken tegen de Japanse bezetting. BOEKOE 26 4 De desillusie van een cryptokoloniaal Het nieuwe boek van oud-Indonesiëcorrespondent Michel Maas. 4629 Blikvangers uit de Indische bibliotheek Thom Hoffman over Indonesië vrij van Mohammad Hatta. COLUMNS 15 Aubrey van Leeuwen: 21 Guido Schenkhuizen: 33 De andere kant van het klaslokaal. Concordant onderwijs. Esmay Usmany: Joe. SERIE 40 Belanda tussen de Indo’s ‘Die bruinen krijgen hier de grootste bek’ door Coos Versteeg. MAKAN 56 54 Maureen Tan gaat langs bij Kokkie Londo 56 SAMA SAMA Het nieuwe kookboek van Perry de Man. IEDERE MAAND 6 8 9 34 53 62 26 in Haarlem 62 64 66 67 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Nieuws uit de winkel Abonneepagina Anak Moesson: met Joël, Céline en Rahpaël, Anak comic en het nieuwe boek van Reza en Chee-Han Kartosen-Wong. Beleven Ting Ting Colofon Cover: Ochtendgloren in Indonesië. Foto van Rahmad Himawan, Depositphotos. 5- OP INIE - De verdeeldheid van de Indo Lilian Ducelle, oud-hoofdredacteur van Moesson, zei altijd: ‘Zet twee Indo’s op een onbewoond eiland en je hebt binnen de kortste keren twee stichtingen.’ Indo’s en samenwerken - het blijkt in de praktijk geen sinecure. Hoe komt dat toch, dat Indo’s zo verdeeld zijn? En dat terwijl we zo veel gemeen hebben. Door Vivian Boon en Ricci Scheldwacht I edereen wil gezien worden. een stem te geven, een plek te bieden Iedereen wil, zoals we vorige maand waar iedereen zijn verhaal kwijt kon en in Moesson schreven, zijn bestaan elkaar kon vinden in die gemeenschap- bevestigd zien en dat is voor Indische pelijke band met Nederlands-Indië. mensen die vaak onzichtbaar in de Tjalie mobiliseerde de ‘zwijgende rijst- samenleving lijken op te gaan niet an- eters’ en riep ze op hun verhalen te de- ders. Misschien is het juist voor hen wel len. Niet alleen zodat al die mensen die nog belangrijker om die bevestiging te uit Nederlands-Indië of het jonge Indo- krijgen, gezien en gehoord te worden. nesië naar Nederland moesten komen Van Indische mensen wordt gezegd dat hun herinneringen kwijt konden, maar ze altijd hebben gezwegen, vandaar ook zodat de unieke mengcultuur van de uitdrukking het Indisch zwijgen. de Indo-Europeanen bewaard bleef en Toch zien we de laatste jaren een flinke aan volgende generaties werd door- toename van allerlei nieuwe Indische gegeven. initiatieven, of het nu gaat om boeken, tijdschriften, documentaires, websites, En twee generaties later ontvangen wij sociale media, tentoonstellingen, nog altijd tientallen mailtjes per week podcasts of pasar malams, waarvan er van mensen die hun verhaal, voorstel- afgelopen zomer ieder weekend wel een ling, boek of project met ons willen paar tegelijk werden gehouden. delen. Sommige mails en persberichten komen in golven. Zo komen er in de 10 Moesson is van oudsher hét platform zomer, tussen mei en augustus veel waar je met een verleden in Nederlands- boeken uit die te maken hebben met Indië je verhaal kwijt kunt. de Tweede Wereldoorlog, waaronder Sterker nog, het is de bestaansreden van veel in eigen beheer uitgegeven ego- ons blad. Tjalie Robinson startte met het documenten (brieven, dagboeken, tijdschrift om de Indische gemeenschap verslagen).Tjalie Robinson, redactie Tong Tong. En aan het eind van het jaar worden er Moesson nog boeken over het kamp- veel kookboeken gepubliceerd, want verleden te publiceren, omdat al die kennelijk koken we in de winter graag en verhalen op elkaar leken. geven we kookboeken cadeau met de feestdagen. Soms ontvangen we zoveel Maar waar komt dat korte lontje van- mails dat we geen tijd hebben om ieder- daan? Dat heeft natuurlijk alles te maken een te beantwoorden. We zijn namelijk met de eerste zin van dit artikel: maar met drie redactieleden, waarvan ‘Iedereen wil gezien worden.’ Want er twee als freelancer werken en dus niet gezien worden betekent ook: gehoord fulltime voor Moesson maar ook voor worden en serieus genomen worden. andere opdrachtgevers. Indische Nederlanders zijn vaak over Daarnaast hebben we gewoonweg niet het hoofd gezien. voldoende ruimte in ons blad om aan Lilian Ducelle, redactie Moesson, jaren 70. alle aangeboden onderwerpen direct We nemen onze septembereditie maar aandacht te besteden. Daarom hebben we gekozen, is de teleurstelling soms zo groot, dat weer als voorbeeld, toen bleek dat in het bedacht om elke maand een editie rond een ze dreigen om per direct hun abonnement op te nieuwe kunstmuseum Fenix in hun tijdlijn over bepaald thema te maken. zeggen. Of dat nog doen ook. migratie naar Nederland, de 250.000 Indische Zo kunnen we onderwerpen die niet direct aan Of ze sturen een boze brief met een persoon- Nederlanders die na 1950 naar hier kwamen, bod kunnen komen bewaren voor later. lijk verwijt: ‘Lilian (oud- hoofdredacteur van niet genoemd worden. De emotionele en boze Toch ontkomen we er niet aan om elke maand Moesson Lilian Ducelle en grootmoeder van de reacties die de berichtgeving hierover oprie- weer keuzes te moeten maken, waardoor som- huidige hoofdredacteur, red.) zou dit nooit zo pen, laten zien hoeveel pijn vanuit het verleden mige projecten en verhalen het blad niet halen gedaan hebben.’ er nog zit bij Indische Nederlanders. en soms helemaal buiten de boot vallen. En, om dan weer terug te keren naar Moesson, Nou, dan kent u Lilian Ducelle niet, denken wij als hét maandblad dat door en voor iedereen En dan worden mensen soms boos. Wat heet, dan. Want als iemand resoluut mensen of arti- met een Indische geschiedenis wordt geschre- woedend. Zelfs wanneer we ze uitleggen waar- kelen de deur kon wijzen, was zij het wel. ven dan geen aandacht heeft voor jouw initia- om we niet voor hun project of verhaal hebben Zo weigerde ze in de jaren 80 met uitgeverij tief, dan is die afwijzing des te pijnlijker. 11- AC H T ER GR OND - Het begon peper met Het grote publiek weet te weinig over de koloniale geschiedenis in Indonesië en dat mag anders. Maar hoe bereik je dat? Het begint bij het onderwijs en de jongere generaties kennis te laten maken met het onderwerp. Het boek Het begon met peper, erop gericht om kinderen over deze geschiedenis te leren zet een stap in de goede richting. Door Aubrey van Leeuwen Illustraties: Dido Drachman 1617- OP INIE - Mythes en misverstanden In het jeugdboek Het begon met peper ontdekte Tom van der Geugten tot zijn spijt een aantal historische onjuistheidheden. Hoe kwamen die daar terecht? In dit artikel doet hij verslag van zijn zoektocht naar de bron van enkele onvolkomenheden en legt hij uit waarom het problematisch is als die worden herhaald. Door Tom van der Geugten E r zijn de laatst tijd heel wat kinder- en Ik wil dit uitleggen aan de hand van twee voor- driejarige desascholen die door dorpsgemeen- jeugdboeken over het Indische verleden beelden uit het boek Het begon met peper die schappen werden onderhouden en waarvan verschenen en dat vind ik geweldig. gaan over het onderwijs in Nederlands-Indië in de leermiddelen en salarissen door de over- Het is goed wanneer kinderen met een de periode tot 1942. heid werden betaald (foto’s 1 en 2). De voertaal Indische achtergrond vanaf jonge leef- Hierover is te lezen: ‘Er kwamen scholen waar op deze dorpsscholen was de plaatselijke tijd kennis opdoen van het Indische verleden de lokale bevolking naartoe mocht. moedertaal, zoals Javaans of Soendanees. door het lezen of laten voorlezen van boeken Steeds meer kinderen konden naar de basis- Naast lezen, schrijven en rekenen leerden met mooie illustraties. Als educatief auteur school. Daar leerden ze lezen en schrijven, leerlingen er over aspecten van hun eigen weet ik dat het een hele kunst is om te schrijven maar ook bijvoorbeeld de topografie van leefomgeving. in een voor jonge lezers passende taal. Nederland en het Wilhelmus. Over hun eigen Voor kinderen uit de Indonesische elite ont- Maar als historicus vind ik ook dat de inhoud land leerden ze niets.’ stond - voor zover hun ouders dat wensten van die boeken wel moet kloppen met wat over Toen ik deze zinnen las, besefte ik dat deze en het schoolgeld betaalden - de zevenjarige het verleden bekend is. En daarbij gaat soms beschrijving van het Indische verleden onjuist Hollands-Inlandse School (HIS, foto 3), waar- weleens iets mis. is, maar ik vroeg me ook af waar deze onjuiste van het onderwijsprogramma overeenkwam Ik vind dat een probleem, want als mensen een denkbeelden vandaan zijn gekomen. Ik besloot met dat van de ELS. Na de ELS én de HIS onjuiste voorstelling van zaken meermalen om het uit te zoeken en dit artikel erover te konden kinderen doorstromen naar Europese horen of lezen, is er een goed kans dat ze het schrijven. middelbare scholen zoals mulo en hbs. ONDERWIJS IN INDIË LASTIGE FOTO’S Ik begin met een korte beschrijving van het De Indische geschiedenis is complex en ver- onderwijssysteem in Indië. De bewoners van warrend, zeker als het gaat om de diversiteit de kolonie waren in 1854 ingedeeld in twee zo- aan bevolkingsgroepen. Zo zien we op foto 4 geheten ‘landsaarden’: Europeanen (inclusief een klas met links een Nederlandse leraar van de Indo-Europeanen) en ‘Inlanders’ (tot 1920 de Pupillenschool in Gombong omstreeks inclusief de ‘vreemde oosterlingen’). 1910. Deze bruine jongens waren erkende Voor Europese kinderen ontstond een systeem zonen van Europese KNIL-soldaten en Indone- van ‘Europees’ onderwijs dat overeenkwam sische vrouwen. Het waren Indo-Europeanen met het onderwijs in Nederland. Er kwam een die ELS-onderwijs volgden om soldaat te wor- zevenjarige Europese Lagere School (ELS) den. Uit de wandplaten kunnen we opmaken waar bij uitzondering ook Indonesische leerlin- dat ze Nederlandse topografie leerden. gen werden toegelaten, zoals Kartini. Op foto 5 zien we een lokaal van de Ursuline Voor inheemse kinderen waren er vanaf 1907 kostschool in Bandoeng omstreeks 1920 met bewust of onbewust voor waar aannemen. En dan wordt een misvatting een mythe. 22