302

HÉT INDISCH MAANDBLAD 69e JAARGANG • NR. 10 • APRIL 2025 • € 6,75 Self-made writers over hun familieverhaal Ernst Jansz en het liefdeslied van zijn ouders Wie schrijft, die blijft.- VO O R WO O R D - Verrijking ‘Zijn er wel boeken geschreven over de geschiedenis van Nederlands-Indië?’ De vraag blijft me verbazen, maar toch wordt hij me nog regelmatig gesteld. Ik kan u vertellen dat ik nog altijd titels tegenkom die wij niet in onze winkel blijken te hebben. En dan heb ik het nu eigenlijk alleen over die boeken die zijn uitgegeven door de ‘grotere’ uitgeverijen. Want als we ook nog naar die titels kijken die in eigen beheer zijn uitgegeven, dan is het aanbod eindeloos. En daarom verbaast zo’n vraag, of er wel boeken over de geschiedenis van Nederlands-Indië zijn geschreven, me ook. Want hoe kan je al die boeken gemist hebben? De literaire werken van Ernst Jansz, Adriaan van Dis, Marion Bloem, Alfred Birney of Dido Michielsen. Of de naslagwerken van Leo Dalhuisen, David Van Reybrouck of J.A.A. van Doorn. Of de talloze kookboeken die ook een geschiedkundige component hebben, zoals de boeken van Marc Tierolf, Maureen Tan of Georgine Kwa. Nooit van gehoord? ‘Hoe dan?’ zouden mijn kinderen zeggen. Een gemis, zou ik zeggen. Want de Indische literatuur is een verrijking van de Nederlandse. Want de Indische blik die in de boeken naar voren komt, voegt een verdieping toe aan de Nederlandse literatuur, die er anders niet zou zijn. Een unieke kijk op de geschiedenis, op het leven vanuit die gemengde culturele achtergrond. Met bijzondere verhalen en ook taalgebruik - denk aan het petjoh. Voor ons bij Moesson in ieder geval redenen genoeg om in een jaarlijks terugkerende boekenspecial stil te staan bij al die werken die zijn verschenen, of dit jaar nog zullen verschijnen. Foto: Ashley de Groot N iet in de laatste plaats omdat ik ook een Indische boekhandel heb die gespecialiseerd is in boeken over Nederlands-Indië, de Molukken, Peranakan Chinezen, Papoea’s en al het andere dat raakvlakken heeft met de voormalige kolonie. Mensen geloven vaak niet dat er genoeg over geschreven is om een boekhandel te vullen. Betekent het misschien dat de Indische literatuur nog altijd onvoldoende wordt gezien door de mainstream media? Dat geldt volgens mij niet voor de meeste van bovenstaande schrijvers of boeken, zij hebben de grote dagbladen wel gehaald of prijzen gewonnen. Of is het dan toch dat het grote publiek onvoldoende geïnteresseerd is in het Indische deel van de Nederlandse geschiedenis, en zich daarom van de boeken niet bewust is? 3Inhoud INTERVIEW 10 16 26 44 Ernst Jansz Over de liefde, de roem en het ouder worden. Bloed, zweet en schrijven Vijf schrijvers over hun Indische familieverhaal. ‘Echt gebeurd is niet genoeg’ Ingrid Hoogervorst over Topologie van het naaimandje. Een levenlang abonnee Friedeke Verkleij- Veenman. BOEKOE 22 32 34 Over boeken en rijk zijn Lilian Ducelle over het wel en wee in een boekhandel. 40 54 Blikvangers uit de bibliotheek Thom Hoffman over Tjandi Prambanan op Midden-Java, na de ontgraving. ‘Vrijheid, gelijkheid, zusterschap’ Voorpublicatie uit De mooiste brieven van Kartini. COLUMNS 15 24 31 43 Alide Wormser: Bezielde boeken. Frans Leidelmeijer: Indonesia and the Amsterdam School. Jessica Anthonio: Cover up. Esmay Usmany: Patronen. REPORTAGE 40 4 Zelfbewust Moluks Het fotoboek Molukse jongeren van Thomas Sohialait. 10HISTORISCH 46 50 De boekentrein van meneer Bas Herinneringen van zijn dochter Willy. Termorshuiziana Het liber amicorum voor Gerard Termorshuizen. SERIE 52 Belanda tussen de Indo’s In de ban van het verloren paradijs. MAKAN 54 56 46 56 6 8 9 30 39 60 61 62 64 65 66 67 Julia’s studententoko: Nasi goreng. Kokki Bitja Over het oudste Indische kookboek. . IEDERE MAAND Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Abonneepagina Ingelijst: Jan Mulder over zijn moeder Emelie Gill. Belanja in de Moessonshop Nieuws uit de winkel Anak Moesson: met Aliya, De grote kakwedstrijd en een weetje. Gezien: Ik vier het klein. Beleven Ting Ting Colofon Cover: Ernst Jansz door Jessica Anthonio. 510- I N T ERV I E W - Doe Ernst de liefde maar Zijn zesde boek Een liefdeslied is een ode aan de liefde van de ouders van Ernst Jansz (76). Door meer dan tweehonderd brieven die zijn ouders naar elkaar hebben geschreven, ontstond er een intieme documentaire roman. We gaan in gesprek over de liefde, de roem en het ouder worden. Tekst en fotografie: Jessica Anthonio Je schrijft in het boek dat dit je laatste boek is. ‘Ja, ik dacht ook echt dat dit mijn laatste boek zou worden. Het was het laatste verhaal dat ik wilde schrijven. Ik had wel over mijn ouders geschreven in andere boeken, maar ik vond het jammer dat het verhaal zo versnipperd was. Er ontstond een behoefte om het verhaal nog een keer goed te vertellen. Maar de laatste tijd denk ik er weleens over om ook een keer een echte roman te schrijven over iets dat ik verzin. In De Neerkant is er wel een verhaal dat ik deels verzonnen heb: De witte kamer. Een verhaal dat ik in 1987 heb geschreven. Ik beeldde me toen in dat ik een man van 75 jaar was, in een inrichting zat en daar mijn memoires schreef. Dat heb ik deels verzonnen, maar ook niet helemaal, want het waren gedeeltelijk mijn echte memoires. Maar nu ben ik zover dat ik die leeftijd van 75 bereikt heb en ik dacht: Dat was best een mooi verhaal dat ik toen geschreven had. Misschien kan ik het nu wel. Ik vind het fantastisch hoe Reggie Baay bijvoorbeeld een historische roman kan schrijven. Ik ben echt fan van de manier waarop hij naar dingen kijkt. Geniaal hoe hij de njai als ons aller voormoeder schetste. Dat gaf een hele mooie gezamenlijke band tussen Indo’s en Indonesiërs. Als iedereen dat zou beseffen, zouden we ons op een heel basale manier verbonden kunnen voelen met elkaar. Ik heb bewondering voor hoe hij de dingen bedenkt en in romanvorm kan gieten. Ik zou me willen concentreren op het schrijven van zo’n roman. Ik twijfel nu dus of Een liefdeslied wel echt mijn laatste boek is.’ 1122- B O EKO E - Over boeken en rijk zijn Soms kom je een stuk tegen in ons archief, dat, hoe lang geleden ook geschreven, nog altijd actueel is. Zo ook dit stuk van oud-hoofdredacteur Lilian Ducelle die, toen Moesson nog Tong Tong heette, de boekhandel runde. Ze zou het vandaag de dag in boekhandel Moesson geschreven kunnen hebben. Lilian bij Tong Tong, jaren zeventig. Door Lilian Ducelle Op een dag kwam een kennis/zakenrelatie bij Tong Tong. Hij liep geïnteresseerd langs de boekenplanken en bekeek wat erop stond nauwkeurig. ‘Jullie hebben aardig wat’, zei hij goedkeurend. ‘Een mooie collectie, maar helaas zullen jullie daar niet rijk van worden!’ ‘Hoezo?’, vroeg ik nieuwsgierig. ‘Natuurlijk worden we door onze boekhandel nooit rijk, we zijn immers maar een boekhandel-tje, dat met geen enkele zaak te vergelijken is?’ ‘Dat is het niet’, zei de man ‘een gewone kiosk kan rijk worden! Het zit ‘m in de boeken die jullie hebben, het sóórt. Ouderwets, geen seks. Een beetje meer pornografie of seksuele voorlichting, hoe je het ook noemen wilt, dát verkoopt, daar zit geld in!’ Dat wist ik allang natuurlijk, maar het is toch altijd weer een shock om de waarheid onder je eigen neus gewreven te krijgen. En mijn ogen gleden over ‘onze’ boeken, die boeken die we met zoveel moeite uit de gigantische hoop lectuur die tegenwoordig op de markt wordt gesmeten, hebben uitgezocht. Och, we hebben zo schrikbarend weinig eigenlijk, als je even denkt aan de drie kilometer boekenplank van de laatste tentoonstelling op de RAI in Amsterdam. We hebben geen Cremer, Wolkers, van het Reve, Remco Campert, van Vugt, zelfs geen Annie M.G. Niets van alle moderne literatuur, poëzie en proza van honderden schrijfsters en schrijvers die aan de lopende band boeken produceren die over een jaar alweer vergeten zijn. Omdat ze niets opzienbarends vertellen over deze zieke wereld. Alleen op een opzienbarende manier getuigenis geven van hun eigen ziekte. Ook Margaretha Ferguson en Aya Zikken zie je al een poosje niet meer op onze boekenplanken. Al vreemd geworden. Toch kijk ik met een soort van moederlijke trots naar onze boekenrijen. Prachtige platenboeken over Indonesië, planten, dieren, bijzondere culturen. Naar het sprookjesboek van Bali, naar Hein Buitenweg en Rob Nieuwenhuys, naar Anak Kompenie en Het meisje uit Indië. Naar de detectives van van Gulik en Agatha Christie, naar de vertellingen uit Azië. Naar de collectie goede kookboeken (niet alle kookboeken zijn goed, we hebben toch een goede smaak, we weten toch wat goed eten is?) naar de nieuwe dure aanwinsten zoals het Groot operaboek van Leo Riemens, Het Verlaat rapport Indië, de memoires van GouverneurGeneraal de Jonge, het prachtige nieuwe Chinese kookboek. Zoveel voor ons, zo weinig als je het vergelijkt met wat er te koop is. Maar boeken zijn duur, moet je als boekenverkoper niet een beetje verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van je klanten? Je mag naar eigen eer en geweten toch niet alles verkopen? Oh ja, ik weet het wel, we zijn niet ‘bij’, bij lange na niet. We zijn kieskeurig en gauw gekwetst. Ouderwets en trots, en we willen niet beledigd worden door de eerste de beste die een uitgever zo gek gekregen heeft zijn manuscript te drukken. We laten ons niet beïnvloeden door de dagelijkse ophemelarijen in krant en tv. We zijn voorzichtig, want we zijn doodgewoon bang voor de dingen die ‘niet pantes’, koerang adjar (onbeschoft, red.) zijn. Bovendien gaat het allemaal voorbij en waarom zouden we geld uitgeven voor iets wat over korte tijd vergeten is? ‘Boeken zijn je beste vrienden, ze staan altijd klaar als je ze nodig hebt’, zei mijn vader altijd. Dat zei hij in een tijd dat boeken alleen geschreven werden uit overtuiging of uit verlangen een medemens deelgenoot te willen maken van iets bijzonders. Niet om frustratie, onrust kwijt te willen zijn. Nee, door de boeken zal Tong Tong niet rijk worden. Dat is nooit een bedoeling of zelfs maar een verwachting geweest. Het is altijd wel de bedoeling geweest dat u zich met een van onze boeken, duur of goedkoop, rijk zult kunnen voelen. Nog heel lang. Uit Tong Tong, 15 januari 1969 23- B O EKO E - ’Vrijheid, gelijkheid, zusterschap’ Deze maand verschijnt De mooiste brieven van Kartini geselecteerd en bezorgd door Lara Nuberg en Feba Sukmana. Raden Adjeng Kartini (1879-1904) streed voor gelijke vrouwenrechten en schreef daarover in het Nederlands. Wie was zij? Een introductie. Door Lara Nuberg en Feba Sukmana 34