234

HÉT INDISCH MAANDBLAD 69e JAARGANG • NR. 9 • MAART 2025 • € 6,75 Ind(ones)isch- VO O R WO O R D - Ik ben en ik blijf Indo et is een onzin-verwijt dat ook op mijn persoon kan slaan, als amateur Indische journalist.’ Gelukkig vond Boeroeng de reactie ook onzin. Wannabee-Indonesiërs? Wij? Ik? Wij schrijven in Moesson vaak over de tweede en derde generaties Indische Nederlanders en hoe zij zoeken naar hun culturele identiteit. En hoewel ik kan begrijpen dat die behoefte er bij veel mensen is, heb ik die behoefte zelf nooit gehad. Ik ben een Indische Nederlander, een Indo. Niet een kwart Indonesisch, of half Indisch, gewoon Indisch; een Indo-Europeaan met gemengd bloed. Zou ik een wattenstaafje langs mijn wang halen en opsturen naar een My Heritage-achtige website, dan zou daar een mengelmoes aan invloeden uitkomen. Van Javaans, Engels, Nederlands, Zwitsers en waarschijnlijk nog wat Fins, want op de een of andere manier komt er bij mijn vrienden die dit hebben gedaan ook altijd wat Fins naar voren, hoewel ze zich van geen Fin in de familie bewust zijn. Maar die mengelmoes, dat maakt mij een Indo-Europeaan. En opgroeiend in een Indisch huis met zeer uitgesproken grootouders, weet ik niet beter dan dat ik een ‘Indisch meisje ben’. En wat dat dan nog meer betekent dan dat spoor Javaans bloed? Voor mij betekent het dat familie belangrijk is, dat mijn huis altijd open staat, dat er altijd genoeg eten is en dat iedereen welkom is. Het betekent dat ik spiritueel ben en geloof dat mijn voorouders er zijn om mij en mijn dierbaren te gidsen en steunen. Het betekent bescheiden zijn, niet grof in de mond, respectvol. En oh ja, dat ik mijn vingers (en speciaal mijn duimen) in bochten kan buigen die, naar horen zeggen, ook bij Indische mensen passen. Indisch-zijn betekent voor mij ook weten wat mijn familiegeschiedenis is, wie mijn voorouders waren - de family tree. Ik wil weten wat mijn grootouders hebben meegemaakt in Nederlands-Indië, hoe hun leven er daar uit zag, weten wat de geschiedenis is, weten waar mijn vader is geboren. Gelukkig hebben zij daarover verteld en is er ontzettend veel geschreven over die geschiedenis, zodat ik de onbeantwoorde vragen beantwoord kan krijgen. En ik wil dit alles weten omdat hun geschiedenis, mij ook gevormd heeft, in mij voortleeft. En wat Moesson al doet sinds het nog Tong Tong heette, en wat ik als hoofdredacteur belangrijk vind, is de verhalen delen van al die mensen met een Indische geschiedenis en laten zien wat er bij hen leeft. En dat betekent dat wij ook laten zien dat er mensen zijn die op zoek zijn naar hun identiteit. Dat dit voor sommigen betekent dat zij naar Indonesië reizen en een sterke connectie voelen met het land, met de mensen daar. Dat er mensen zijn die zich zo sterk met hun Indonesische roots identificeren, dat zij rood-witte emblemen of garuda’s op hun jas dragen, of zeggen dat zij half-Indonesisch zijn. Maar Moesson schrijft ook over die mensen die, vanwege de pijnlijke geschiedenis nooit meer naar Indonesië willen en zich totaal niet verbonden voelen met het land dat na de onafhankelijkheid niet meer het land was dat zij kenden, Nederlands-Indië. Precies dit doen we ook in deze editie, waarin we voortborduren op onze vorige editie. Daarin belichtten we al die mensen die naar Indonesië gaan op zoek naar hun roots, nu kijken we hoe de Indonesische cultuur in Nederland zichtbaar is. En dat is wat je doet als journalist: je tekent de verhalen op die leven en laat alle perspectieven zien, zodat de lezer zich kan informeren en zijn mening kan vormen. Maakt mij dat een wannabee-Indonesiër? Laat me niet lachen. Foto: Ashley de Groot H Ik proestte het bijna uit van het lachen toen ik een reactie van Boeroeng Biroe op onze facebookpagina las: ‘Overigens las ik ergens dat de Moessonredactie wannabee-Indonesiërs zijn. 3Inhoud 10 Foto: WYS educatie OPINIE Indisch wordt steeds Indonesischer Reacties op de facebookpagina van Moesson op bovenstaande stelling. INTERVIEW 16 ‘We zijn allemaal familie’ Gesprek met de ambassadeur van Indonesië Mayerfas. Met het vizier op Indonesië/ Teruggeven 20 wat je hebt geleerd Naomi van den Burgt en Monica Akihary over identiteit en kunst. 34 48 ‘Indisch is niet Indonesisch’ Micha’el Lentze van de FIN spreekt zich uit. Een Indonesische kasteelheer in Baambrugge Bambang Pranoto en het succes van Kutus Kutus, nu Sanga Sanga. ‘Jammer als dit onbekend blijft’ 48 32 58 Tom van der Geugten over Getekend verleden en De legende van Vleermuis- Foto: Shutterstock / Ratno Prasetyo 42 vechter. ACHTERGROND 26 Voetbal als visitekaartje Hoe de KNVB en de Indonesische voetbalbond PSSI de handen ineenslaan. COLUMNS 15 24 31 39 41 4 Robin Block: Merantau. Frans Leidelmeijer: Henk Mual (1932-2015). Jessica Anthonio: Complex. Aubrey van Leeuwen: Indische identiteit, een work in progess. Esmay Usmany: Pulang. 26SERIE 46 Coos Versteeg: Belanda tussen de Indo’s Nasi rames in Los Angeles. BOEKOE 32 Blikvangers uit de Indische bibliotheek Thom Hoffman over het jubileumboek 1919-1929 van het IEV. MAKAN 56 58 Maureen Tan Dapur Cinta in hartje Utrecht. Ngobrol met Peggy en Indri Wat vinden de Indonesische Peggy en Indri van het leven in Nederland? IEDERE MAAND 6 8 9 16 38 51 52 53 54 42 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Ingelijst: Leden van de Indische Partij, vermoedelijk te ’s Gravenhage, 1913. Abonneepagina Belanja in de Moessonshop Nieuws uit de winkel Op pad met Kimberley Deze maand: even bijkletsen met Kimberley zelf. 62 Anak Moesson: Aurora, Chinees Nieuw- 64 Gezien: 65 66 67 jaar en woordjes leren. De mannen van Maria door Anna Drijver. Beleven Ting Ting Colofon Coverbeeld door Ashley de Groot. 5- I N T ERV I E W - We zijn allemaal familie Indische Nederlanders hebben allemaal een connectie met Indonesië. Het Indonesische bloed van onze voorouders stroomt door onze aderen. En of je nu wel of niet naar het huidige Indonesië reist, of een band voelt met het land, dat onze roots deels in de Oost liggen is een feit. Maar hoe kijken Indonesiërs naar al die Indische Nederlanders? Zien zij ons als Nederlanders, of zijn wij onderdeel van die Indonesische diaspora? Vivian Boon vroeg het de ambassadeur van Indonesië, de heer Mayerfas. Door Vivian Boon 16Foto: Ilvy Njiokiktjien Ik moet ook zeggen dat als Indische Nederlanders zich aan mij voorstellen, zij ook zeggen dat ze Indonesisch bloed hebben. Maar misschien benadrukken ze dat wel omdat ze met mij in gesprek gaan, haha. Maar het is zoals ik het zeg: wij zien hen als familie, vanwege dat Indonesische bloed. En wij willen ook niet dat de jongere generaties hun connectie verliezen met Indonesië. Daarom hebben we het Indonesia House Amsterdam geopend, zodat jonge mensen zich verbonden kunnen voelen. We hebben er taal- en cultuurlessen. Die verbinding is belangrijk. Het is namelijk makkelijker om met iemand te praten die zich verbonden voelt met ons land dan met iemand die ons land niet begrijpt of daar geen banden mee heeft. De meeste Indonesiërs die hier wonen, behoren tot de derde generatie. Wij proberen deze jonge generatie te verbinden met hun culturele wortels. Naar mijn mening zal het Indonesische element altijd een deel van hun identiteit blijven. Het is iets dat diep in hen verankerd is.’ Ambassadeur Mayerfas en John Sijmonsbergen van de Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945. Sinds november 2020 is de Indonesische ambassadeur Mayerfas in Nederland actief voor de Republik Indonesia. Met zijn aanstelling reisde hij zijn familie achterna, want zijn twee zoons studeerden al in Nederland toen hij hier aankwam. Hij bekleedde eerder meerdere diplomatieke en consulaire functies, in onder meer Canada, Zwitserland, de Verenigde Staten, China en Vietnam. ‘Ik voelde mij na vijf jaar al thuis in Nederland,’ vertelt hij. ‘Het hielp natuurlijk dat mijn familie hier al was. Maar er wonen in Nederland zoveel mensen die een band hebben met Indonesië, dat maakt het ook makkelijker. Het voelt alsof we familie zijn, dat geldt voor veel Indonesiërs die in Nederland wonen. Dat is echt anders dan in andere landen. Dat komt door de geschiedenis die we delen, maar ook door de mensen.’ Hoe kijkt u naar die grote Indische gemeenschap in Nederland? ‘Indische Nederlanders horen wat ons betreft bij de Indonesische diaspora. Zij hebben Indonesische voorouders en hebben zich over de wereld verspreid en in andere landen gevestigd, in dit specifieke geval in Nederland. Indische Nederlanders zijn “onze broers”, wij zijn allemaal familie. Jij zegt ook dat Indische Nederlanders gemengd bloed hebben, Indonesische voorouders hebben. Dus voor ons zijn zij Indonesisch. Dat vind ik wel verrassend, dat u dat zo ziet. Indische Nederlanders hadden altijd de Nederlandse nationaliteit en velen verlieten Indonesië om hier een leven op te bouwen. Ze namen in die zin afstand van Indonesië. Daarnaast was er ook jarenlange Nederlandse overheersing. Zijn er geen wrokgevoelens naar de Nederlanders toe met betrekking tot de koloniale tijd? ‘Het kolonialisme en de daaruit vloeiende de strijd die wij tegen de Nederlandse overheersing hebben gevoerd, heeft voor nationalisme in ons land gezorgd. Voor een eenheid onder heel veel verschillende culturen in Indonesië die er daarvoor niet was. Wij hebben ons nationalisme gebouwd op de onafhankelijkheidsstrijd tegen Nederland. Daarvoor waren er allemaal verschillende koninkrijkjes en, je kunt wel zeggen, verschillende landen op die duizenden eilanden. Geschiedenis is kennis. Je leert van de geschiedenis. En, misschien is dat wel typerend voor onze cultuur, wij kijken vooruit. We proberen samen vooruit te gaan. Je moet niet de hele tijd naar het verleden kijken. Veel mensen herinneren zich natuurlijk nog de nare dingen uit de oorlog, hebben verschrikkelijke dingen gezien of zijn familie verloren, dus dan is het moeilijker om het verleden los te laten. 17- I N T ERV I E W - Indisch is niet Indonesisch Volgens de eigen website komt de Federatie Indische Nederlanders (FIN) op voor de belangen van Indisch Nederland, waar ook ter wereld. Zij spreken zich regelmatig kritisch uit over Indonesië. We spraken met politicoloog en jurist Micha’el Lentze (35), woordvoerder van de stichting en voorzitter van de gelijknamige vereniging. Door Jessica Anthonio Indisch wordt steeds Indonesischer. ‘Oneens, dat is nogal een simplistische voorstelling van zaken en een ontkenning van de Indische identiteit en geschiedenis. Overigens is de FIN helemaal niet tegen het Indonesische of Aziatische in ons. Indische Nederlanders zijn alleen geen Indonesiërs. Anders beweren is racistisch en dat is iets waar wij ons altijd tegen zullen blijven verzetten.’ Op jullie website schrijven jullie dat de Tong Tong Fair een multicultureel tentenkamp was geworden met Indonesisch eten en snuisterijen. Wat willen jullie daarmee zeggen? ‘De Tong Tong Fair was ooit opgezet als een Indisch festival waar oorspronkelijk de cultuur van Indische Nederlanders centraal stond. Tegenwoordig is het weinig Indisch, maar meer Indonesisch en multicultureel. Dat is geen probleem, maar om dan net te doen alsof dat Indisch is, is ongepast.’ Is Indisch dan niet multicultureel? ‘Nee, Indisch is niet multicultureel. Multicultureel betekent dat je meerdere culturen gelijkwaardig naast elkaar laat bestaan. Hoezo zijn Indische Nederlanders multicultureel? Het was Nederlands gebied en de Indische Nederlanders waren gewoon Nederlands. Bijvoorbeeld: de rijsttafel werd uitgeroepen tot immaterieel cultureel erfgoed. En terecht! Want het is Nederlands. Als men naar een Indisch restaurant gaat, doet men net alsof ze naar het buitenland gaan, maar het is van ons.’ Ik heb jou ook gezien op de Tong Tong Fair … ‘Ja, alleen om te kijken. Op de Pasar Malam komen misschien 30.000 tot 60.000 bezoekers per jaar, en er zijn twee miljoen Indische Nederlanders. Het merendeel komt er niet. Toen ik daar kwam zag ik Molukkers, Indonesiërs, Javaans-Surinamers … ik zag heel weinig Indische Nederlanders. En de Indo’s die ik zag, daar herken ik weinig in. Ik kreeg er een heel ongemakkelijk gevoel van.’ Waar herken je je dan wel in? ‘Gewoon, mensen die zich niet zo fixeren op iets wat ze 34niet zijn. Het merendeel van de Indo’s die naar pasars gaan of die worden opgevoerd in het publieke debat vanwege hun Indische achtergrond zijn allemaal wannabee Indonesiërs. Wat is volgens jou dan Indisch? Is dat meer Nederlands dan Indonesisch? ‘Indisch verwijst van oudsher naar de Indo-Europese - dat wil zeggen Euraziatische (Zuidoost-)vermenging. Voor wie of wat Indische Nederlanders zijn, hanteren wij bij de FIN een traditionele en cultureel-antropologische definitie. Onder Indische Nederlanders worden traditioneel verstaan: etnische Nederlanders met een familiegeschiedenis in het voormalig Nederlands-Indië. Deze groep kan worden onderverdeeld in twee subgroepen, namelijk Indo’s en totoks. Indo’s zijn nazaten van Europeanen met een gedeeltelijk (Zuidoost-)Aziatische achtergrond; het resultaat van een Europese stamvader en een (Zuidoost-)Aziatische voormoeder. Totoks zijn Europeanen die zich gedurende de koloniale periode in Azië niet hebben vermengd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende bersiap zijn deze Nederlanders door Japanners én Indonesiërs vervolgd om hun Nederlandse of Europese afkomst.’ Maar nu zeg je zelf ook dat Indo’s gemengd zijn. ‘Ik denk dat de meeste Indo’s zo denken zoals wij bij de FIN: Indisch is niet Indonesisch. Ik las laatst het voorwoord van Vivian Boon, waarin ze vertelde dat haar opa naar Indonesië wilde en daar geld voor inzamelde onder de lezers. Die reis werd betaald door lezers, maar Tong Tong verloor toen ook heel veel abonnees. Het grootste gedeelte van de Indische Nederlanders wil niks met Indonesië te maken hebben.’ Dat was vroeger in de jaren 60 misschien zo, maar geldt dat nog steeds voor onze generatie? ‘Natuurlijk. Ik hoor dagelijks dat de meesten niets met Indonesië te maken willen hebben. Indonesië wilde de Indische Nederlanders niet meer. De Indo’s die wel achter zijn gebleven, zijn allemaal derderangsburgers geworden. Ze leven in complete armoede.’ Dus Indische Nederlanders vielen tussen wal en schip? In Indonesië konden ze niet blijven en in Nederland waren ze ook niet welkom. ‘Dat vind ik overdreven. We leven in een tijdsgeest van “O, wat zijn we zielig.” Wie zegt dat als je gekleurd bent je niet Nederlands kan zijn? Na de repatriëring hebben racistische Hollanders misschien wel beweerd dat als je een kleurtje hebt, je dan minder bent. Maar die onzekerheid hoeven we zelf niet over te nemen. Wij zijn Nederlandser dan die mensen. Waarom zou ik niet Nederlands kunnen zijn, alleen omdat ik getint ben? Dat slaat nergens op.’ Dus Indisch is Nederlands? ‘Natuurlijk is het Nederlands, het is nooit iets anders geweest. Waarom zou het opeens anders worden?’ Ons dna zegt iets anders … Je zei net dat Indo’s ook een Aziatische voormoeder hebben. ‘Daar moet je echt mee oppassen. Dit suggereert dat je uitgaat van het idee dat iemand alleen maar iets kan zijn als hij raszuiver is. Dat is echt gevaarlijk wat je doet. Een Hollander die niet is gemixt in Nederlands-Indië, is nog steeds gemixt ergens. Waarom zijn wij - omdat we gemixt zijn - opeens speciaal? Je zegt dat we nergens bij horen. Waarom hoor je nergens bij? Waarom zijn de mensen die in NederlandsIndië niet gemixt zijn wél Nederlander, en waarom zijn de mensen die wél zijn gemixt géén Nederlander? Waarom denk je dat als je gekleurd bent, dat je geen Nederlander bent?’ Dat zeg ik niet. Maar uit alle interviews die ik maak en zeker ook uit ons laatste nummer over rootsreizen, leid ik af dat veel jongeren na het wegvallen van hun grootouders op zoek gaan naar iets wat hen bindt aan hun herinneringen. Dat ze op zoek zijn naar een stukje cultuur dat ze meekregen en nu missen. De geuren, het eten, het landschap dat aan de muur hing … ‘Ik heb dat nooit gehad. Je laat je dan eigenlijk een soort minderwaardigheidscomplex in Nederland aanpraten. Racistische mensen doen net alsof wij niet-Nederlands zijn. En daar gaan ze in geloven. Ik ken dat soort mensen ook niet, die op zoek gaan. We zijn gewoon Nederlands. We deden ons niet voor als Nederlandser dan de Nederlander, we wáren Nederlandser dan de Nederlanders. Waarom nu opeens, 75 jaar na dato, zeggen: nee hoor, eigenlijk zijn we Indonesiërs? Waarom herkennen ze zich niet in Nederland? Ik begrijp dat echt niet. Ik ben geen Indonesiër. Waarom zou ik dan daar herkenning gaan zoeken? Ook als ik hier een Indonesiër op straat zie, herken ik me daar niet in. Ze praten anders, ze lopen anders, ze doen anders.’ 35- I N T ERV I E W - Een Indonesische kasteelheer in Baambrugge 42