607

HÉT INDISCH MAANDBLAD 69e JAARGANG • NR. 6 • DECEMBER 2024 • € 6,60 Leren, proeven en ontmoeten op de kumpulan van Maureen en Titi Barbara Jans: keramiek uit Indische klei Indofoodies- VO O R WO O R D - Selamatan Pas kwam ik de foto’s weer tegen, van de selamatan die werd gehouden 40 dagen na het overlijden van mijn grootvader. Ik denk dat het mijn eerste selamatan was, maar ik heb er geen herinneringen aan, ik was nog veel te klein. Ik vind het een mooi gebruik, de selamatan. Voor wie het niet weet: de selamatan is een rituele feestmaaltijd, een Javaanse gewoonte. Volgens Javanen is de mens omringd door geesten, goden, verschijningen en bovennatuurlijke krachten die, tenzij je de juiste voorzorgen neemt, ongeluk kunnen brengen. Een selamatan is bedoeld als offergave aan die geesten. Binnen de Indische gemeenschap wordt een selamatan bij verschillende gelegenheden gehouden. Bijvoorbeeld als zegening bij een nieuwe woning, een huwelijk, een geboorte, maar dus ook bij het overlijden van een dierbare, op de veertigste dag, als de ziel definitief afscheid neemt. Opmerkelijk genoeg is mijn, tot nu toe, laatste selamatan ook bij Moesson geweest. Georganiseerd als verrassing door mijn ouders, mijn kinderen en het lieve team van Moesson. Om te vieren dat ik het roer overnam. Om Moesson te zegenen. Mijn vader kookte de gerechten naar oma’s recept: nasi goreng, gebakken kip, maïskoekjes. Er was eten in overvloed, en er waren een paar extra plaatsen aan tafel. Voor hen die niet meer bij ons konden zijn. Wat ik zie in de foto’s van vroeger, en wat ik me meer dan goed herinner van die laatste gedeelde maaltijd, is de kracht van het samenzijn. Het delen van een maaltijd is zoveel meer dan ‘je bordje leeg eten’. Het is het vieren van ons bestaan, het delen van gevoelens en herinneringen, het doorgeven van tradities. Deze Moesson gaat helemaal over eten, over Indofoodies en de verhalen achter hun werk, hun gerechten, hun boeken. Een editie vol verhalen over de waarde van onze eetcultuur, en waarom we die moeten koesteren en doorgeven. Iets wat ik me tijdens het schrijven van dit voorwoord ook weer realiseer - dat ook ik daar verantwoordelijk voor ben, niet alleen als hoofdredacteur, maar ook als moeder. Foto: Ashley de Groot O p de foto’s mijn oma, mijn ouders, veel mensen van de redactie van Tong Tong. We staan met z’n allen in de woonkamer van mijn oma, boven de redactie. Ik sta er, in mijn seventies outfitje, wat beduusd bij te kijken. Met grote ogen, alsof ik me afvraag wat er precies gebeurt. Als ik naar de foto’s kijk, voel ik het verdriet. Het voltallige team van Moesson wenst onze lezers fijne feestdagen en een heel gelukkig 2025. 3Inhoud INTERVIEW 10 16 20 26 Soulmates in de dapur Maureen Tan en Titi Waber over hun Kumpulan Indofoodies De verbindende smaak van eten Siu Liën Tjoa, Pepy Nasution en Ray Apriliyanto vertellen Betty & Allard Koken tussen traditie en vernieuwing Rakus Helena Smit over de tweede editie van haar tijdschrift 28 Uit Indische klei 49 Even bellen met … De bijzondere keramiek van Barbara Jans 42 62 Vanessa Belgers BOEKOE Blikvangers uit de Indische bibliotheek 32 Thom Hoffman bespreekt Indonesië, Nederland en de wereld van Huib van Mook. 46 Buku Danny Gemuruh Graffity-artist Danny Rumble werkt aan een nieuw kookboek HISTORISCH 36 De grootste lekkerbek van de Indische letteren Coen van ’t Veer over schrijfster Dé-Lilah ACHTERGROND 44 52 4 In Memoriam 2024 Kerstwensen 5410 MAKAN 54 Indofoodies Resep! Van Cynthia, Hedwig en Franscisca COLUMNS 15 24 39 53 Jessica Anthonio: Je kan niet alles hebben Frans Leidelmeijer: Zwartzuur Coos Versteeg: Belanda tussen de Indo’s Meer dan de weduwe van … Patricia Jacob: Ayam woku IEDERE MAAND 6 8 9 31 35 41 42 50 51 36 46 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Ting Ting Detektif: Cindy’s nieuwe tante Ingelijst: een portret van Annelies Jansen Abonneepagina NIEUW: Een leven lang abonnee Dieter van der Schilden Belanja in de Moessonshop Nieuws uit de winkel 60 Anak Moesson: Faith, kaaskoekjes maken 62 NIEUW: Op pad met Kimberley 64 65 66 67 en spekkoek voor in de kerstboom Deze maand: Monique en Suzanne Klemann Gezien: Een liefdeslied van Ernst Jansz Beleven Ting Ting Colofon Cover: Deelnemers van de Kumpulan Indofoodies, door Ashley de Groot 5DE INDOFOODIES KUMPULAN Van links naar rechts: Boven: Ray Ariliyanto, Siu Liën Tjoa, Vanessa Wattimena, Pepy Nasution, Hedwig Weber. Onder: Helena Smit, Cynthia van Stenus, Betty van Enst, Francisca Tan, Maureen Tan, Titi Waber, Jessica Anthonio, Lola Tuhuteru - van Ruler, Allard Sieburgh. Niet op de foto maar wel lid van de Indofoodies Kumpulan: Melissa Korn, Maureen de Jong, Vanja van der Leeden, Stanly Rutten, Jason Megens, Clourinda Verhage, Barbara Jans, Nadine de Waard Wagner - Hanssens, Vera Andreas, Francis Kuijk, Hanneke Schouten, Mai Nguyen en Agus Hermawan. 1011- I N T ERVI EW - Een schoonmoeder en schoonzoon die samen een keuken runnen? Kan dat dan? Ja, dat kan. Net zoals traditie en vernieuwing heel goed samen kunnen gaan. Vraag het maar aan Betty van Enst en Allard Sieburgh. Door Ricci Scheldwacht Fotografie: Ashley de Groot Betty &Allard ‘Of ik het mis om voor grote groepen te koken?’ zegt Betty van Enst (71). ‘Eigenlijk doe ik dat niet meer. Ik ben met pensioen en ik word ook al een dagje ouder, maar voor vanavond heb ik het hele huis omgebouwd tot restaurant, want we hebben een selamatan met de hele familie.’ Met z’n vijftienen zijn ze, acht volwassenen en zeven kleinkinderen. Kleinzoon Kimo van bijna 12 heeft zijn nenek geholpen bij het saté maken. Daarbij heeft ze hem geleerd dat je djinten en ketumbar altijd even moet roosteren voor je gaat uleken. ‘De ketumbar plopt dan even, plop, plop, plop. Hij vond het prachtig,’ zegt ze trots. Het liefst zou ze met al haar kleinkinderen nog een kookboek maken. Trouwe abonnees van Moesson kennen Betty van Enst vast nog als samensteller van de goodiebags die we elk jaar van Vanka Kawat mochten weggeven in onze 20 stand op de Tong Tong Fair en van de kookdemonstraties die ze daar in het Kooktheater gaf. Of anders wel van 50, haar Indisch eethuisje op de Markt in hartje Delft, dat ze eerst alleen runde en later met haar schoonzoon Allard Sieburgh. Of weer later van de Smaakstudio De Sawa, waar ze hun gasten een overheerlijk driegangenmenu met bijpassende wijnen voorschotelden. Dat bestond uit bekende en vertrouwde gerechten, zoals die in de nasi campur van Betty én uit verrassende nieuwe creaties van Allard, gerechten met een twist, bereid volgens nieuwe technieken. Die mix van traditioneel en vernieuwend, zorgde ervoor dat ieder bezoek aan de aanschuiftafel bij Betty en Allard in Smaakstudio De Sawa uitmondde in een bijzondere smaakbelevenis.Hun recepten en hun visies op koken bundelden ze bijna zes jaar geleden in het kookboek Smaak van De Sawa. Van Betty naar Allard, een inspirerend boek, waar de liefde en het enthousiasme voor koken van iedere pagina spat en dat - niet zo gek - al jaren stijf is uitverkocht. In het boek delen Betty en Allard niet alleen hun recepten, maar vertellen ze ook hun persoonlijke verhalen en welke belangrijke rol daarbij is weggelegd voor eten en koken, of beter gezegd: voor hun talent om elkaar en anderen te laten genieten van de Indische en Indonesische keuken. Dat talent is wat Betty en hij gemeen hebben, zegt Allard Sieburgh (53). ‘We houden allebei van eten, van koken en van gastvrijheid.’ Voor hij bij Betty in de zaak ging werken was hij gastheer in het sterrenrestaurant De Zwethheul en koos hij als sommelier de wijnen uit die het best samengingen met de gerechten op de kaart. Daar leerden ze elkaar ook kennen toen Betty en haar man er met een stel goede vrienden kwamen eten en Allard de hele avond voor hen zorgde. Hoe die ontmoeting uitliep op een huwelijk met een van de dochters van Betty en een jarenlange samenwerking met Betty zelf vertellen ze samen in hun boek Smaak van De Sawa. Betty was gecharmeerd door de passie waarmee hij over de wijnen sprak die hij hun aanbeval. Hier stond de ideale schoonzoon naar wie ze op zoek was, want toevalligerwijs had haar oudste dochter Mira haar een paar weken eerder gevraagd of ze niet nog een leuke man voor haar wist. Een paar weken na het etentje belde Gini, Betty’s jongste dochter naar De Zwethheul om het personeel en vooral de sommelier namens haar moeder te bedanken voor de prachtige avond. Daarbij had ze het telefoonnummer van haar zus Mira achtergelaten en gevraagd of de sommelier haar niet eens kon bellen als hij een keertje tijd had. Binnen de kortste keren wist iedereen bij De Zwethheul van het telefoontje. Elke dag vroegen zijn collega’s of hij al had gebeld. Licht geërgerd door alle grappen van zijn collega’s en de manier waarop het allemaal voor hem was beklonken, moest hij eerst ook de nodige schroom overwinnen voor hij na enkele weken toch de telefoon pakte. ‘Betty had het goed gezien’ zegt Allard in het boek. Mira werd zijn grote liefde. Daar bleef het niet bij. Zijn schoonmoeder werd zijn partner in crime van een jarenlange en succesvolle samenwerking op culinair gebied. ‘Mensen zeggen weleens tegen mij dat ze er niet aan moeten denken om met hun schoonmoeder samen te werken’, zegt Allard. Dan haalt hij zijn schouders op. ‘Want wij hadden gelijk een klik.’ Een opmerkelijke uitspraak, want wie hun kookboek heeft gelezen en daarbij denkt aan de soms verhitte stammenstrijd tussen de traditionele Indische keuken en de nieuwe Indonesische keuken, een strijd die eens in de zoveel tijd weer oplaait, weet dat Betty en Allard in hun manier van koken eigenlijk lijnrecht tegenover elkaar staan. Traditioneel tegenover vernieuwend. Vertrouwd tegenover verrassend. Losjes tegenover exact. Allard: ‘Betty kookt puur op gevoel. Ze kookt met wat ze op dat moment heeft. Is er geen gember, dan gaat ze niet eropuit om die te halen, maar doet ze het zonder.’ Betty: ‘Dan gebruik ik een beetje laos. Dat kan ook. Ik heb dat van mijn moeder geleerd, die kookte ook met wat er voorhanden was.’ Allard: ‘Ik ben daar te precies voor. Dat zit niet in mij.’ Betty leerde koken van haar moeder. Daarom lezen we in hun boek ook het verhaal van Oma van Enst. Een voor veel Indische lezers herkenbaar verhaal. Dat begint met de aankomst in het koude Nederland, waar het gezin werd opgevangen in een pension. Met z’n zessen woonden ze op één kamer, een moeilijke begintijd met veel heimwee en verdriet. Koken werd een manier om de heimwee tegen te gaan. Maar in die eerste jaren was dat lastig, omdat er van de pensionhouder niet Indisch mocht worden gekookt. Maar daardoor lieten Oma van Enst en velen met haar zich niet van weerhouden. Dus werd er - eerst stiekem - toch Indisch gekookt, niet met de kruiden en groenten uit hun geboorteland, want die 21- I N T ERVI EW - Uit Indische klei 28