509

HÉT INDISCH MAANDBLAD 69e JAARGANG • NR. 4 • OKTOBER 2024 • € 6,60 Museum Bronbeek De nieuwe vaste tentoonstelling Alfred Birney ’Ik ga het nóg een keer uitleggen’ De maand van de GeschiedenisVeiling 19-20 november Gevraagd: Indische schilderijen Chinees porselein M.C. Escher Juwelen Overige kunst Romualdo Locatelli (1905-1943) Java, 1939 2 Inbrengen mogelijk tot 20 oktober middelburg amsterdam tel. 0118 - 650 680 info@zeeuwsveilinghuis.nl www.zeeuwsveilinghuis.nl- VO O R WO O R D - Stoffig? Oktober is de maand van de geschiedenis. Voor ons ieder jaar weer een mooie aanleiding om te duiken in onze rijke historie. En dat is een uitdaging, want het woord ‘geschiedenis’ heeft voor sommigen ook een wat stoffig imago. Gebeurtenissen van lang geleden, die we achter ons hebben gelaten. Waar iemand die nu leeft niet altijd meer direct bij betrokken is geweest. Gebeurtenissen die zijn opgeschreven in ouderwetse taal en in dikke, zware boeken onder een laagje grijs stof opgeslagen liggen. Zwart-witfoto’s in oude albums, die langzaam vergelen als zwijgende getuigen van een verdwenen tijd. En als je dan aandacht aan de geschiedenis besteedt en veel verhalen over en uit het verleden deelt, zoals Moesson vaak heeft gedaan en doet, dan wordt je soms verweten dat je te nostalgisch bezig bent. Dat je teveel blijft hangen in een tijd die niet meer is. Te veel tempo doeloe krijgen we dan te horen. Maar door te lezen over de geschiedenis, leer je veel over het heden. Over de oorsprong van dingen en de historische context van hedendaagse gebeurtenissen. Het helpt ons de actualiteit begrijpen, en elkaar. Bovendien ontdek je, als je even zoekt, de prachtigste verhalen. Verhalen die soms nog nooit verteld zijn. Wij mogen er deze editie een paar delen en we kijken hoe de geschiedenis doorwerkt in het nu. Ik wens u veel leesplezier. Foto: Ashley de Groot I k hoor de geschiedenis-liefhebbers, en daar ben ik er een van, al denken: ‘Stoffig, stoffig?! Hoezo stoffig?’ Maar ik ben toch bang dat het zo is. En dat komt denk ik doordat het bij geschiedenis om het verleden gaat. 3Inhoud REPORTAGE 10 Museum Bronbeek Nieuwe vaste tentoonstelling 10 INTERVIEW 16 38 ‘Ik kom niet uit die fucking kolonie’ Alfred Birney over zijn verzamelbundel Zwerfpost Grote liefde, grote rouw Marion Bloem over haar grote liefde Ivan Wolffers 42 Een Indorock-conferentie op Mallorca 46 Nee, dat is niet iets Indisch … Een onderonsje met de oude garde Het succes van Ricky Risolles 38 HISTORISCH 22 Gedeeld historisch erfgoed 26 De Eilandenrivier 36 In gesprek met Lambert Grijns Op expeditie in Nieuw-Guinea De verjaardag van de keizer Lezer Ed Benetreu en het verhaal van zijn moeder Sylvia BOEKOE 32w Blikvangers uit de Indische bibliotheek Thom Hoffman over Indonesiërs spreken uit 1947 MAKAN 56 4 Rendang Voorpublicatie van het nieuwe boek van Maureen Tan 4616 COLUMNS 15 Alide Wormser: 24 Frans Leidelmeijer: 31 41 53 55 Meerstemmige geschiedenis Kruisbestuiving op Sumatra Ting ting detektif: De nieuwe piramides Jessica Anthonio: Plottwist Amber Nefkens: History repeats itself Patricia Jacob: Ajam setan SERIE 35 Nieuw: Belanda tussen de Indo’s Coos Versteeg over de slechte eigenschappen van alle twee de ouders IEDERE MAAND 6 8 9 51 52 54 62 55 64 65 66 67 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Nieuws uit de winkel Shoppagina Ingelijst: De familie van Adrie van Duijne Anak Moesson: Met Liv, leuke weetjes en een knutselwerkje Gezien: Memories of a body Beleven Ting Ting Colofon Cover: Jessica Anthonio. 5- R EP O R TAG E - Nieuwe vaste tentoonstelling Op 16 augustus is in Museum Bronbeek de nieuwe vaste tentoonstelling geopend. Met de nieuwe expositie wil Bronbeek het verhaal vertellen van de opkomst en ondergang van Nederland als koloniale mogendheid in Azië. Conservator Mark Loderichs liep met Vivian Boon door de zalen. Door Vivian Boon / foto’s collectie Museum Bronbeek M useum Bronbeek is gevestigd op het gelijknamige landgoed in Arnhem. Een wandeling over het terrein naar het hoofdgebouw is op zich al een uitstapje waard. Het landgoed is van oorsprong een buitenplaats. In 1863 ging het Koloniaal Militair Invalidenhuis Bronbeek open en dat is uitgegroeid tot het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum Bronbeek. Ondanks veranderingen heeft het landgoed veel van zijn oorspronkelijke aanleg behouden - er staan ook nog wat historische gebouwen. Door de vele monumenten is het ook een belangrijke herdenkingsplaats. Tijdens een bezoek aan het museum word je regelmatig herinnerd aan de dubbelfunctie van het landgoed. Oude veteranen schuifelen vriendelijk glimlachend voorbij, 10 een mevrouw in witte zorgkleding duwt rekken met schoon wasgoed door de lange gang en om even voor twaalf klinkt door de luidsprekers: ‘Over enkele minuten wordt de middagmaaltijd in de zaal geserveerd, eet u smakelijk.’ In de gangen die leiden naar de expositiezalen hangen statige portretten van oud-militairen. Ook daaraan zie je dat Bronbeek van oorsprong een veteraneninstituut is. In die tijd, aan het eind van de 19e eeuw, werd kolonialisme verkocht als een beschavingsmissie en als je verzet tegenkwam, dan mocht je dat ook met geweld verdedigen. Dat was in die tijd heel vanzelfsprekend en is het startpunt van het oude Bronbeek. De nieuwe expositie, die zes zalen beslaat, laat zien dat Bronbeek van ver is gekomen. Deze vertelt het verhaal van de opkomst en ondergang van Nederland als koloniale mogendheid in Azië: de verovering en het bestuur, de samenleving, de oorlogen en de strijd voor onafhankelijkheid. Daarnaast zegt het museum te willen laten zien hoe er in Indonesië en in Nederland teruggekeken wordt op deze gedeelde geschiedenis. Er is dus ook ruimte voor het andere perspectief, iets wat vroeger in Bronbeek ondenkbaar was. Mark Loderichs is historicus en conservator van Museum Bronbeek. Hij kwam pas bij Bronbeek toen de nieuwe expositie al klaar was, dus werkte zelf niet mee aan de invulling ervan. ‘De nieuwe tentoonstelling is museaal vernieuwend. We werken nu met video en er zitten interactieve elementen in.Dat was bij de vorige tentoonstelling niet zo. De voorwerpen die tentoongesteld zijn, zijn bijna allemaal van Bronbeek zelf’, vertelt Mark ‘We hebben een gigantische collectie en ook een groot ondergronds depot. We zijn in 1863 begonnen dus we hebben veel wapens. Het kostuum van de gouverneur-generaal dat in de eerste zaal hangt is ook van ons. Daar zijn er voor zover wij weten nog maar twee van, eentje bij een adellijke familie in België en de ander staat hier.’ Die eerste zaal van de tentoonstelling toont het bestuur van de voormalige kolonie. Doordat verschillende vitrines met voorwerpen achter elkaar zijn geplaatst ontstaat een gelaagdheid die de koloniale bestuursopbouw symboliseert. Mark vertelt: ‘Nederlands-Indië was geen vestigingskolonie zoals de Verenigde Staten en Argentinië. Nederlands-Indië was exploitatiekolonie, dus men was daar aanwezig om producten en goederen vandaan te halen. Daarom zijn er nooit veel mensen naartoe gestuurd, en waren er in de samenleving relatief weinig Europeanen aanwezig. De rol van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (het KNIL) was daarom belangrijk, want hoe oefen je anders macht uit.’ De zes zalen zijn schaars verlicht, dat moet wel om de voorwerpen te beschermen tegen lichtschade. Zo kunnen kleuren van kleding vervagen en ook papier verkleurt onder te felle lampen. En de oude, originele documenten - zoals de eerste pagina’s van het akkoord van Linggadjati - mogen daar niet aan blootgesteld worden. Er is een indrukwekkende hoeveelheid wapens tentoongesteld. Vele buitgemaakt door het KNIL tijdens de geleverde strijd. Veel vuurwapens, Chinese steekwapens, een bamboe roentjing, een Japanse mitrailleur. Het heeft iets geks om deze wapens in een vitrine uitgestald te zien staan, als kunstobjecten, terwijl je weet dat ze een gruwelijk verleden hebben. Mark begrijpt het wel. ‘Zo’n collectie roept een sfeer op. Je verzorgt het, je maakt het schoon, zet het onder een lampje. En het is allemaal oorlogsbuit. Maar met een verhaal. In deze vitrinekast bijvoorbeeld,’ en hij wijst naar een kast met veel Western-achtige geweren ‘hangt een Winchester, een geweer dat is buitgemaakt tijdens een expeditie op Lombok in 1894. Dat is een repeteergeweer, en die had het KNIL toen nog helemaal niet. Het KNIL vocht met geweren die je na elk schot moest herladen. De sultan van 1116- I N T ERVI EW - ‘Ik kom niet uit die fucking kolonie’ Zijn laatste boek Zwerfpost is een bundeling van 25 jaar eerder werk. Daarin bespreekt Alfred Birney bekende Indische en vooral minder bekende Indo-schrijvers uit de koloniale tijd, breekt hij een lans voor zijn eigen generatie en spoort hij de derde generatie aan tot het schrijven van meer literatuur. Door Ricci Scheldwacht / Fotografie: Jessica Anthonio I k ga het je nóg een keer uitleggen,’ zegt Alfred Birney (73). ‘Wat valt er nou niet aan te begrijpen? Ik heb het allemaal in mijn boek Zwerfpost opgeschreven.’ Het loopt al tegen middernacht wanneer we bij het laatste onderwerp van het interview zijn beland: de opkomst van een nieuwe generatie Indische schrijvers in de literatuur. Maar eerst wil hij nog een sigaret roken op zijn dakterras. Eerder op de avond heeft hij al uitgelegd wat volgens hem het verschil is tussen Indisch en Indo, tussen een Indo en een Indo-Europeaan en nam hij de positie van de Indische schrijver en die van hemzelf onder de loep. In zijn laatste boek Zwerfpost doet hij hetzelfde in een kleine zeshonderd pagina’s. Het boek is een persoonlijke selectie van wat hij gedurende 25 jaar schreef over koloniale en postkoloniale romans, geschiedenisboeken en andere teksten: ‘artikelen, blogposts, columns, essays, kritieken, lezingen, studies, schetsen, schotschriften, reisverslagen en portretten van onbekende schrijvers met afwijkende geluiden over Oost versus West. De kern vormt het tussenperspectief van de Indo, tussen Oost en West in, het toonbeeld van de onbegrepen en ongeziene figuur,’ aldus de flaptekst op de achterkant van het boek. Door de wol geverfde lezers zeggen weleens dat je nooit flapteksten moet lezen, omdat die worden geschreven door de marketingafdeling van de uitgeverij, als een soort reclameteksten die de koper net dat laatste zetje naar de kassa moeten geven. Zelf twijfelde hij ook toen de plannen voor dit laatste boek opborrelden. Wie gaat dit kopen? En vooral wie gaat dit allemaal lezen? Maar er is goed nieuws, want de eerste druk is bijna uitverkocht en er komt een tweede druk, liet de uitgeverij hem al weten. Blijkbaar zijn er toch mensen geïnteresseerd in dat tussenperspectief van de Indo, het toonbeeld van de onbegrepen en ongeziene figuur tussen Oost en West in. Wie Zwerfpost heeft uitgelezen kan vaststellen dat dit niet alleen een verwijzing is naar de onbekende schrijvers die hij in het boek bespreekt, maar ook naar hemzelf, al kun je dat laatste van hem eigenlijk niet meer zeggen sinds hij in 2017 de Libris Literatuurprijs won 17- H I STO R I S C H - De Eilandenrivier Een expeditie ontdekt een geologisch fenomeen in Nieuw-Guinea Zijn eerste taak als jong geoloog was direct een maandenlange verkenning tot in het Centrale Bergland bij het brongebied van de Eilandenrivier in zuidelijk Nieuw-Guinea. De beperkte middelen van het kleine ’Kantoor voor het Mijnwezen’, de veranderingen in het landsbestuur en het totale vertrek uit Nieuw Guinea in 1962 verhinderden de uitwerking en bekendmaking van de verzamelde gegevens. Pas na pensionering kreeg Jan Verhofstad (nu 93) de gelegenheid het verhaal van de expeditie samen te stellen op basis van zijn oude dagboeken en het gerestaureerde fotomateriaal. Dit is een deel van dat verhaal. Door Jan Verhofstad / foto’s archief Jan Verhofstad Pulau Biak Manokwari WEST PAPUA Pulau Japen Jayapura GEELVINK BAAI CENTRAAL PAPUA PAPUA NIEUW GUINEA SALOMONS EILANDEN Port Moresby 26