106

HÉT INDISCH MAANDBLAD 68e JAARGANG • NR. 11 • MEI 2024 • € 6,60 De drijvende krachten achter de Tong Tong Fair Zoete avondmarkt in Indonesië Pasar Malam2- VO O R WO O R D - De kleine ondernemer Twee keer in mijn leven heb ik een sarong en kebaya gedragen. Beide keren omdat ik ging helpen op de Pasar Malam. Ik denk dat ik zes of zeven jaar oud was. Van de sarong herinner ik me weinig, de kebaya vond ik eindeloos mooi, want van roze kant. En ik kreeg een prachtige gouden speld van oma te leen om ‘m dicht te houden. Maar goed, jaren ging ik dus niet naar de pasar. Andere interesses, ik woonde in een andere stad. Maar toen ik na lange tijd weer eens ging met een vriendin, voelde het onmiddellijk vertrouwd. De geuren, de Indische muziek, de Maleise woordjes, de oudjes met de vele plastic tasjes vol lekkernijen, het jiven en linedansen. Tegenwoordig is er niet meer alleen die grote pasar in Den Haag. In de loop der jaren zijn er steeds meer pasar malams bijgekomen. Maar ik voel me er niet altijd even thuis. Misschien heb ik van huis uit teveel meegekregen dat de pasar bedoeld is voor de kleine Indische ondernemer, die wel een extra etalage kan gebruiken voor zijn koopwaar. Een steun in de rug, vanuit de Indische gemeenschap. Ik heb moeite met de commerciële stands die je op sommige pasars ziet, met producten die mijns inziens niet op een Indische markt thuishoren. Wat mij betreft mag dat wel een tandje minder, als zou het zonder die stands waarschijnlijk niet financieel haalbaar zijn om al die pasars te organiseren. Eind mei is weer de Tong Tong Fair, de pasar die voort is gekomen uit die allereerste in de Haagse Dierentuin eind jaren vijftig. Met een markt, lekker eten en ook zoals altijd een vol cultureel programma. Iets waarmee de Tong Tong Fair zich onderscheidt van al die andere pasars. Ik denk zomaar dat u er allemaal heen gaat. In deze editie alvast wat pasarsfeer, om in de stemming te komen. En we hopen u te zien bij onze stand en dat u juist bij ons dat ene boek zult kopen, om, in de geest van die allereerste pasar, de kleine ondernemer te steunen. Foto: Ashley de Groot H oewel de pasar vroeger een soort vanzelfsprekendheid was, ben ik er ook jaren niet naartoe gegaan. Even tussendoor, als ik het over de pasar heb, dan bedoel ik de huidige Tong Tong Fair. Toen ik er als klein meisje rondliep, was het nog de Pasar Malam in de Houtrusthallen. Ik heb nooit kunnen wennen aan de nieuwe naam, net als vele anderen met mij trouwens. 3Inhoud INTERVIEW 10 16 Voor familie, door familie Siem, Leslie en Robin Boon over hun Tong Tong Fair Geen pasar zonder … Magda, Rubens en Jeanine – al jaren trouwe medewerkers REPORTAGE 20 36 42 10 Het pasarleven Iedere week een andere pasar, zij staan er De zoete avondmarkt Wibowo Wibisono bezocht de pasar malam in Jakarta 46 Groeten uit … Rijswijk - de kampong van Den Haag BOEKOE 32 Blikvangers uit de Indische bibliotheek Thom Hoffman bespreekt Max Havelaar HISTORISCH 26 Pasarherinneringen Lezers delen hun mooiste herinneringen aan de pasar PORTRET 46 Het uiterlijk van de Pasar Malam De prachtige illustraties van Rogier Boon 36 4MAKAN 54 57 Tropical IJs Sprintje voor een snack Helena Smit geeft eettips voor op de pasar COLUMNS 32 20 15 24 35 53 Alide Wormser: De magie van de pasar malam Frans Leidelmeijer: De Tong Tong Fair Jessica Anthonio: Original Gangsters Patricia Jacob: Nasi rames IEDERE MAAND 6 8 9 31 51 52 61 62 64 65 67 64 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Ingelijst Nieuws uit de winkel Abonneepagina Insta Indo Anak Moesson: Met Aidan , leuke weetjes en een uitje Gezien: Nina Bobo 3: Siepa Beleven Colofon Coverfoto: De pasar malam in Pamulang door Wibowo Wibisono. 5- I N T ERV I E W - Geen pasar zonder… Volle bak bij het Tong Tong podium. Foto: Tong Tong Fair. Als je al jaren op de Tong Tong Fair komt, is de kans groot dat je steeds weer dezelfde gezichten tegen bent gekomen. Want de pasar kent een heleboel trouwe medewerkers die ieder jaar weer met vernieuwde energie de organisatie ondersteunen. Jan van Stipriaan Luïscius sprak voor Moesson met Magda, Rubens en Jeanine over hun liefde voor de Tong Tong Fair en het Indische culturele erfgoed. 16Foto: Arenda Oomen ’Ik zie dat er steeds meer jongeren komen’ Magda Burgersdijk zit al 26 jaar bij de entree van de Tong Tong Fair en vormt een belangrijke schakel, samen met totaal twaalf collega’s, tussen het evenement en de bezoekers. ‘Jáá’, zegt ze vol overgave, als we vragen of ze weer zin heeft in de fair. ‘Ik ben een van de oudsten bij de balie en werk er het langst. Nooit één jaar overgeslagen.’ Een bezig bijtje dus. ‘Zeker. Ik ben 83 en werk daarnaast ook nog in de zorg’, zegt ze vol trots. En voorlopig wil ze nog doorgaan op het Malieveld. ‘Ik voel me prima. De organisatie zei laatst: als je niet meer kunt lopen, zetten we je gewoon achter de telefoon. Dan kan je daar lekker de hele dag zitten.’ Zoals gezegd, als baliemedewerkster vormt ze een spin in het web. Twee dagen voor de officiële opening is Magda, die in het Gooise Huizen woont, al met van alles en nog wat in de weer. Als het publiek komt, komt de drukte. Welke standhouders zijn er? Wat wordt er allemaal verkocht? Waar zijn bepaalde standhouders te vinden? Wat is het programma en hoe laat begint alles? De spilfunctie gaat echter nog verder: wanneer er bijvoorbeeld elektriciteitsproblemen zijn, of gedoe met licht of geluid, dan komt Magda meteen in actie door hulp te regelen. ‘Ik denk dat wij inderdaad onmisbaar zijn.’ Al zo’n tien jaar voordat Magda voor de Haagse pasar, toen nog Pasar Malam Besar, ging werken, ging ze al jaarlijks naar het Malieveld. ‘Dat was logisch. Mijn vader is Nederlands (KNIL-militair, redactie), ik heb een Indische moeder en ben in 1942 in Bandoeng geboren. In 1949 heeft mijn vader ons naar Nederland gestuurd. Hij bleef als militair nog wat langer in Indonesië. Door deze achtergrond is het niet zo verwonderlijk dat de pasar me erg aantrok.’ De Tong Tong Fair heeft ábsoluut een functie, zegt Magda. ‘Wat betreft cultureel erfgoed zou ik de Tong Tong Fair zéker in stand willen houden. Ik heb de indruk dat de jongere generatie steeds meer belangstelling krijgt voor de Indische geschiedenis. Ik zie vaker ouders met hun kinderen. Ook dertigers als stelletje. Aan mijn al grote kleinkinderen merk ik dat ook. Zij stellen mij vaak vragen over Indonesië.’ Zelf heeft Magda weinig tijd om lekker rond te neuzen, maar áls ze aan de wandel gaat, loopt ze meestal linea recta naar een van de boekenstands die de Tong Tong Fair rijk is. ‘Even kijken of ik nieuwe boeken zie. Of nieuwe schrijvers ontdek. Romans, maar ik ben ook geïnteresseerd in geschiedenisboeken.’ Andere zaken kunnen haar ook bekoren. Bijvoorbeeld muziekuitvoeringen. ‘Die zijn vaak heel uniek. Muzikanten worden speciaal voor de fair overgevlogen uit Indonesië. Van krontjong kan ik erg genieten. Maar wel met mate hoor’, zegt ze er met een brede glimlach achteraan. ‘Je moet dat niet de hele dag horen.’ 17Pasar herinneringen KATAPULLEN 1 Door M. A. Mansoer (Tengkoe Mansoer Adil Mansoer) Na het lezen van het blad van april over Tjalie herinnerde ik me een moment op de Pasar Malam in Den Haag. Ik stond voor de stand waar men kon schieten met een katapult. Opeens stond Tjalie naast mij en werd uitgedaagd om te schieten, hetgeen hij direct ook deed. Hij was er niet slecht in. De pasar is dé plek Wij waren daar bezig met de opbouw van de Pasar Malam om herinneringen te maken. Ik vroeg toen: ‘Meneer Robinson bent u niet bang dat Alkmaar We vroegen jullie je mooiste en leukste herinneringen te delen. 26 De tweede keer dat ik hem ontmoette was in Alkmaar. van Alkmaar. een concurrent gaat worden?’ Zijn antwoord heb ik altijd onthouden. ‘Neen jong, want in Alkmaar en omgeving wonen ook veel Indo’s, die niet altijd naar Den Haag kunnen!’- H I STO R I S C H - KATAPULLEN 2 Door Edward Frietman Toen de Pasar Malams nog in de Houtrusthallen werden georganiseerd was er achterin de zaal ook een standje waar je kon ‘katapullen’. Tijdens één van de weekenden, dat wij er naar toe gingen was ook Tjalie Robinson aanwezig. We stonden samen te kijken naar de katapult verrichtingen van anderen toen hij tegen mij zei ‘Ajo zullen wij tegen elkaar, ik betaal.’ ‘Graag Oom, zei ik. Tijdens het katapullen vroeg hij ‘Wat doe jij jong?’ ‘Ik ben electronicus Oom’, zei ik. Na de wedstrijd zei ik beleefd ‘Dank u wel Oom voor de les.’ Natuurlijk won Tjalie, ouder dan ik en meer ervaring natuurlijk met katapullen. Wat zou het mooi geweest zijn als hij in Moesson nr. 9 van maart 2023 met thema ‘Veerkracht’ het artikel ‘Veel vallen maar altijd weer opstaan; Het bijzondere leven van Edward Frietman’ nog had kunnen lezen. Tjalie Robinson met katapult op de pasar malam, uit Moesson 1 december 1979. Trots om een Indo te zijn. TE LEUK Door Rory Blokzijl Teveel leuke en dierbare herinneringen aan de Tong Tong Fair van 2023! 27- R EP O R TAG E - De zoete avondmarkt Met de pasar proberen we wat van Indonesië naar Nederland te halen. Het warme gevoel, de geuren, de koopwaar. Maar waar vindt die markt zijn oorsprong? En lijkt die zoete markt daar nog op de onze? Tekst en fotografie: Wibowo Wibisono 36