256

HÉT INDISCH MAANDBLAD 68e JAARGANG • NR. 8 • FEBRUARI 2024 • € 6,60 De ondoordringbare wereld van Gustaaf Peek Bijzondere boeken in de bieb2- VO O R WO O R D - Lees! En schrijf. Pas vroeg een journalist mij wanneer ik een boek ging schrijven. ‘Er zit vast een mooi boek in jou, een mooi verhaal’. Alsjeblieft niet, dacht ik. Nóg zo’n boek van een journalist met een levensverhaal. e klinkt ook af en toe net als je oma,’ zei een vriendin toen ik het haar vertelde. En misschien is dat in dit geval ook wel zo. Want oma had over veel, zo niet alles, een uitgesproken mening en zeker over boeken. Als eigenaar van boekhandel Moesson en uitgever van Indische boeken kreeg Lilian Ducelle natuurlijk de wereld aan manuscripten onder ogen en ontving zij alle nieuw uitgegeven werken. En daar vond zij wat van, zeker van die boeken die over de oorlog gaan. In 1990 schreef ze in Moesson: ‘Van de 15.000 titels die van de pers komen, is er hooguit 1% “Indisch” bij. En van die ca. 150 titels, zijn er 140 gewijd aan de oorlog met Japan. Documentarische geschiedschrijving, oorlogsherinneringen en kampverhalen. Men zal niet rusten voor er 1000 boeken over de kampen zijn verschenen. Ook al gaat het over dezelfde Japanners, dezelfde wandluizen, dezelfde straffen, honger, ziekten, ellende, het moet gedrukt staan. (…) Oorlogsboeken, oorlogsboeken, oorlogsboeken, herinneringen aan het kamp worden na 40 jaar nog als kleinoden gekoesterd, opgepoetst en aan den volke getoond.’ Lilian weigerde ze nog uit te geven, de boeken over de oorlog. Ik denk dat we die 1000 inmiddels wel gepasseerd zijn. En nog steeds komen bij Moesson nieuwe boeken binnen over de oorlog, of melden mensen zich bij mij met hun verhaal. ‘Ik ga een boek schrijven over mijn oma of opa, die heeft zoveel meegemaakt tijdens de bersiap.’ Ik wens de schrijvers dan veel geluk, maar adviseer ze altijd om hun grootouders eens te vragen naar de ‘gewone’ dingen in het leven. Naar hoe het was om in Indië of Indonesië op te groeien als Indisch kind. Naar de geuren en smaken van het leven. Naar de vriendjes en vriendinnetje. Naar al die dingen die ervoor zorgden dat ze later zoveel heimwee hadden naar hun geboorteland. Daar zou ik nou graag over lezen. Lotta Hoogman van de Openbare Bibliotheek Amsterdam, die ik sprak voor een artikel over Indische jeugdboeken dat u verderop in deze Moesson kunt lezen, zei dat ook tegen me. Dat ze hoopte dat er een jeugdboek geschreven zal worden over het gewone leven in Indië, want ook de meeste nieuwe jeugdboeken gaan over de oorlog. Maar uiteindelijk gaat het niet alleen om het onderwerp van een boek, maar vooral om hoe het geschreven is. Een onderwerp kan nog zo vaak beschreven zijn, als je als lezer aan het eind van het verhaal, het boek eigenlijk niet dicht wilt doen, of het sluit met tranen in je ogen of een glimlach op je gezicht dan weet je dat dit boek niet alleen de moeite van het schrijven waard was, maar ook van het lezen. Een boek is écht goed als je het terugzet in de kast met de gedachte: dít mag niet weg, want dit ga ik ooit nóg een keer lezen. En nu ik dit zo schrijf, ben ik eigenlijk wel benieuwd welk Indisch boek u ooit zo heeft beroerd. Welk boek staat er bij u absoluut op nummer 1 en waarom? Laat u het me weten in een kort briefje? Dan kunnen we in een volgende editie uw leestip delen in Moesson. Foto: Ashley de Groot J Wie zit daar nou op te wachten? 3Inhoud ACHTERGROND 42 Groeten uit Zuid-Holland Indo’s in de provincie REPORTAGE Verborgen leesschat 20 Een bezoek aan de afdeling Speciale collecties van de Openbare Bibliotheek Amsterdam INTERVIEW 16 26 Word in progress Van idee naar boek ‘Succes is een misverstand’ Geert Onno Prins in gesprek met Gustaaf Peek 20 IN MEMORIAM 31 Hendrik Helling (1957-2024) BOEKOE 10 Lees mij! Wat maakt een goede boekomslag? Blikvangers uit de Indische bibliotheek 32 Thom Hoffman bespreekt Neerlands-Indië - Land en volk - geschiedenis en bestuur bedrijf en samenleving uit 1929 36 De ontdekking van een (ro)man Alipa, een sleutelroman van C.W. Wormser Indische boekenpodcast 39 Lara Nuberg en Ricci Scheldwacht bespreken boeken die je gelezen moet hebben 48 4 Een greep uit de kast Adriaan van Dis en Jos van Beurden pakken uit 56MAKAN 54 56 Maureen Tan Warung Tegal Koken met Erie Nasi selamatan uit het kookboek Erie, recepten voor het leven COLUMNS 15 Robin Block: Vraag en antwoord 24 Frans Leidelmeijer: 40 41 53 Berlage’s Indische reis Ting Ting Detektif: Gado gado fondue Jessica Anthonio: Lees je rijk Patricia Jacob: Haagse hopjes 26 Foto: Maya Hermes IEDERE MAAND 6 8 9 35 51 58 59 64 65 66 67 53 42 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Ingelijst Nieuws uit de winkel Insta Indo Anak Moesson: Met Jack, Charlie, een sprookje en nog veel meer Gezien: Happy in Holland Beleven Ting Ting Colofon Coverfoto: Boeken uit de bibliotheek en winkel van Moesson door Vivian Boon. 510- B O EKO E - Al zegt het Engelse gezegde dat je een boek niet om z’n omslag mag beoordelen, toch is dat eigenlijk wel wat we doen als we een boek uitkiezen in de winkel. Als je in een boekhandel naar al die boeken kijkt die op een tafel uitgespreid liggen, dan pak je toch vaak als eerste het boek met de omslag die er voor jou uitspringt. Maar wat maakt nou dat een omslag opvalt? Door Vivian Boon A ls deze Moesson op de mat valt is de jaarlijkse prijs voor het mooiste boekomslag van 2023 net uitgereikt. Ieder jaar organiseert Libris.nl, van de boekhandelketen, deze consumentenprijs. En er valt in ons land heel wat te kiezen als het gaat om mooie ontwerpen. Jan Peter Prenger van Libris vertelde vorig jaar aan het vakblad Printmatters dat Nederland ontwerp- en druktechnisch enorm voorloopt op andere landen. Er zijn veel geweldige ontwerpers en uitgevers met oog voor een mooi design. Zeker als je het gaat vergelijken op internationaal niveau. Amerikanen gaan voor kitsch en blingbling, in Engeland zijn boekomslagen plat en roddelbladenachtig of juist heel stijlvol, in Frankrijk hebben ze de gekke gewoonte om boeken heel kaal en zeer minimalistisch uit te geven en in Duitsland lijken omslagen nog het meest op die in Nederland, maar zijn de ontwerpen wat ouderwetser. De verhalen binnenin mogen dan enorm verschillen, alle boeken hebben één ding met elkaar gemeen: ze willen allemaal de lezer voor zich winnen. Dé manier om tussen die duizenden titels op te vallen is met de omslag van het boek. Voor uitgevers en boekhandels is het belang van een aantrekkelijke boekomslag cruciaal, want zij willen verkopen. Volgens May Meurs, uitgever bij Walburg Pers, wordt er dan ook met zeer veel aandacht naar gekeken. ‘Je wilt iets wat commercieel aantrekkelijk is en wat in het oog springt. Wij zijn een echte beeldcultuur geworden, dus mensen kiezen vaak op basis van dat wat ze zien, niet zozeer op basis van wat ze lezen. Dus een omslag moet opvallen.’ En dat geldt natuurlijk ook voor al die boeken die vallen onder de categorie Indische boeken. Peter van Dongen illustreerde boekomslagen voor onder meer Ernst Jansz, Adriaan van Dis, Hans Vervoort en Robin Raven. Met zijn markante stijl die doet denken aan Hergé, de schepper van Kuifje, vallen zijn 11- I N T ERV I E W - Word in progress Allemaal jagen zij hun schrijversdromen na en dat doen zij ieder op hun eigen manier. Zo werkt Canick Hermans (35) aan haar eerste kinderboek Kayra en de vonkjes geluk , schrijft Elma Noë (65) haar tweede boek Bloed en Tabak en is Nephele Petridis (12) de eerste kinderstadsdichter van Den Bosch. Stapje voor stapje komen zij dichter bij hun ultieme doel: hun verhalen uitgeven en met de wereld delen. Door Aubrey van Leeuwen 16Foto: Guido Vrouwe Canick Hermans Canick werkt als regisseur en coördinator bij de DAT!school, een multidisciplinaire jeugdtheaterschool in Amsterdam-Noord. Daarnaast heeft ze twee jaar voor het tijdschrift De Dikke Blauwe gewerkt. Met haar kinderboek Kayra en de vonkjes geluk komt eigenlijk alles samen, haar redactie-ervaring bij het tijdschrift en haar ervaring bij de jeugdtheaterschool. Canick: ‘Op de redactie van De Dikke Blauwe heb ik veel gewerkt met Marjolein van Asdonck, de voormalig hoofdredacteur van Moesson. Daar heb ik toen veel interviews en nieuwsartikelen geschreven en mijn liefde voor schrijven ontdekt. Een tijd geleden maakte ik een jeugdtheatervoorstelling bij de DAT!school over dezelfde onderwerpen als waar nu mijn kinderboek over gaat. Over omgaan met verlies, leren je eigen ruimte in te nemen en over de zoektocht naar nieuw geluk. De theatervoorstelling was een stuk waarin 45 kinderen een rol moesten spelen. Daarom zaten er heel veel verschillende verhaallijnen in. De kern van het verhaal is me steeds bijgebleven, dus na aanmoediging van twee vriendinnen ben ik met het kinderboek aan de slag gegaan. Het verhaal krijgt een andere vorm, maar de hoofdlijn is hetzelfde gebleven. Kayra en de vonkjes geluk wordt een avontuurlijk sprookje; met een poëtische schrijfstijl hoop ik thema’s als verlies en afscheid op een mooie manier bespreekbaar te maken zonder dat het te zwaar hoeft te zijn.’ Kayra en de vonkjes geluk gaat over de 11-jarige Kayra, die met haar zusje, opa Tjitjak en haar vader op het Zuidelijke Hoekje woont. Haar vader is de bewaarder van het Grote Archief, waar alle verhalen van de wereld zijn opgeslagen. Maar sinds de nacht dat de moeder van Kayra is weggewaaid, is hij bevroren van verdriet en raakt hij geen bladzijde meer aan. Daarom gaat ze op zoek naar het enige wat hem nog kan verwarmen: een vonkje geluk. Inspiratie voor het verhaal deed Canick dus onder andere op tijdens haar werk voor de DAT!school. Daar deed ze onderzoek naar geluk, waarvoor zij veel kinderen interviewde en hun vroeg wat geluk voor hen betekende. Ze kwam erachter dat geluksmomenten van kinderen vaak gekoppeld waren aan het meemaken van iets naars of verdrietigs en het overwinnen daarvan. Het werd de insteek van haar verhaal: geluk vinden nadat je iets ergs meemaakt. En de verantwoordelijkheid voor het geluk van (een van) je ouders, die je als kind kan voelen. Thema’s die in Canicks eigen leven ook een grote rol hebben gespeeld. Canick: ‘Het idee van een weggewaaide moeder kwam voort uit een brainstorm met kinderen. Ik vond dit een heel mooi en poëtisch gegeven. Het is iets waar je je eigen invulling aan kan geven; het kan gaan over iemand die overleden is, maar ook over iemand die is weggegaan. Zelf ben ik op 8-jarige leeftijd mijn moeder verloren. Toen zij overleed vond ik het heel lastig om erover te praten. Het liefste wilde ik dat alles gewoon doorging en bleef zoals het was. Maar niks was natuurlijk meer hetzelfde. Mijn moeder was Indisch en mijn vader Hollands. Hij probeerde me altijd de Indische cultuur mee te geven, maar als klein kind wilde ik er niet zoveel van weten. Als mijn vader bijvoorbeeld het woord manga gebruikte in plaats van mango, zei ik: ‘We zijn in Nederland, dus je moet mango zeggen.’ Ik wilde - denk ik - zowel niet aan het missen van mijn moeder herinnerd worden als niet anders zijn dan anderen. Nu ik ouder ben, zijn mijn roots juist veel belangrijker geworden. Vooral de laatste jaren is dat zo. Waar ik vroeger in de ontkenning zat, begin ik mijzelf nu steeds meer te accepteren, het Indische te omarmen en er steeds meer een connectie mee te maken. Het schrijven van mijn kinderboek helpt me daarbij; het brengt me meer in contact met mijn moeder en met het Indische. Ik zou het ook heel leuk vinden om het boek in Indonesië af te schrijven. Op 12-jarige leeftijd kwam ik er voor de eerste keer en ik weet nog dat ik me er heel erg thuis voelde, maar dat ik dat gevoel niet helemaal kon plaatsen. Door er weer naartoe te gaan hoop ik de connectie met het land opnieuw te voelen en er een soort thuis te vinden. Dan kan ik die ervaring in het boek meenemen en dat gevoel hopelijk doorgeven aan anderen. Het komende jaar wil ik mijn boek helemaal afschrijven en ondertussen een uitgever vinden, zodat het boek in 2025 uitgegeven kan worden. Het zoeken naar een uitgever is best moeilijk, omdat de uitgeverswereld vrij gesloten is en vaak met gevestigde namen werkt. Maar gelukkig krijg ik daarbij hulp van ROSE stories, waar ik ook een speciaal talenttraject met masterclasses voor het schrijven van kinderboeken heb doorlopen. Ik heb er vertrouwen in dat het uiteindelijk gaat lukken, zeker omdat ik echt in mijn eigen verhaal geloof.’ 17- R EP O R TAG E - Verborgen Leesschat In het magazijn van de Openbare Bibliotheek van Amsterdam staat de bijzondere museumcollectie. Boeken die je niet zomaar even uit de kast trekt. Onder die boeken ruim tweehonderd Indische jeugdboeken. Door Vivian Boon S peciale collecties’ staat er op de deur van het vierde magazijn dat we inlopen. Vera Laagland en Lotta Hoogman, beiden betrokken bij het beheer van de jeugdboeken van de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA), gaan me voor. Slingerdeslang tussen rijen kasten door, allemaal gevuld met ontelbaar veel boeken. De geur van oud papier vult de enorme ruimte. We lopen in het depot van het moderne gebouw aan 20 de Oosterdokskade door dat deel van het magazijn waar de museumcollectie van de OBA bewaard wordt; bijzondere boeken die zijn gepubliceerd tussen 1650 en heden. Boeken die wel in de catalogus van de bibliotheek staan, maar niet zomaar geleend kunnen worden. Ze worden speciaal voor de geïnteresseerde lezer uit het magazijn gehaald, die ze vervolgens op zaal mag inkijken. En tot deze speciale collectie behoren ook duizenden jeugdboeken. ‘De Koninklijke Bibliotheek heeft natuurlijk een veel grotere collectie,’ zegt Vera bijna verontschuldigend, terwijl ze met snelle passen langs de kasten loopt, ‘maar die streeft er ook naar álles te hebben, dat doen wij niet.’ Ineens duikt ze weg tussen twee kastenrijen ‘Kijk, hier staan ze,’ zegt ze terwijl ze gebaart naar drie kasten vol kinderboeken. Snel telt ze de boeken in de kasten: 230 zijn het er. ‘En al deze boeken gaan over voormalig Nederlands-Indië.’