155

HÉT INDISCH MAANDBLAD 68e JAARGANG • NR. 7 • JANUARI 2024 • € 6,60 Nyepi Verliefd op Bali Complete stilte Godeneiland- VO O R WO O R D - Bali Bij elke nieuwe editie duik ik even ons digitale archief in om te kijken wat er al eens eerder aan artikelen over een bepaald thema of onderwerp in Moesson heeft gestaan. Zo dook ik ook nu het archief in en zocht op Bali en Lilian Ducelle. Ik wist dat mijn grootmoeder ook enige tijd op Bali door heeft gebracht in de jaren 40 en dus was ik benieuwd wat zij erover schreef. En zo stuitte ik op een hele Bali-editie van 1 december 1981. Daarin schreef Lilian over de tournee die zij in 1946 langs verschillende militaire posten op Bali maakte, toen ze voor de RVD werkte. Samen met haar broer Lud, een zeer getalenteerd muzikant, vermaakte ze de troepen - zij zong, hij speelde piano. Als dank kregen ze van de legercommandant een biggetje cadeau, dat mee terug ging naar Java en daar uitgroeide tot een groot varken dat moeders’ moestuin omploegde. Maar een hele editie over Bali dus, met een historisch stuk van Charles Manders - vaste medewerker van Moesson die altijd met liefde de geschiedenis indook. Een reportage met foto’s van meneer Mellema, die veel foto’s voor Moesson maakte en een kleine beschouwing van Rogier Boon, die nog even een conversatie aanhaalt met Rudolph Bonnet - die ook in dit januarinummer aan bod komt. De enorme stroom toeristen die het eiland heeft ontdekt, maakt sommige oorden heel onaantrekkelijk. Maar aan de andere kant zijn er veel mensen die er graag enkele maanden per jaar verblijven en genieten van de rust, tradities en cultuur op het eiland. Ik ben benieuwd wat uw indruk van Bali is na het lezen van deze editie. Een tropisch paradijs, of zegt u net als Lilian aan het eind van haar artikel: ‘Bali. I won’t be seeing you.’ Foto: Ashley de Groot E n dit klinkt een beetje als ‘wij van wc eend …’ maar ons archief is toch echt de moeite waard, mocht u het nog nooit hebben bezocht. Gewoon te vinden op onze website. Opvallende overeenkomst tussen de editie uit 1981 en deze huidige editie over Bali, is de haat-liefdeverhouding die mensen hebben met het eiland. Een eiland dat bekend staat als tropisch paradijs, maar toch niet altijd door iedereen als even welkom wordt ervaren. 3Inhoud ACHTERGROND 10 Eiland onder druk 48 Groeten uit Zeeland 24 Hoe Bali door de tijd veranderde Een kijkje in de provincie REPORTAGE Nyepi 16 De dag van de stilte waarop Bali compleet in harmonie is met moeder natuur Rennen op de vulkaan 40 Verslag van Frank van der Endt over zijn intense hardloop-avontuur tijdens de Bali Ultra Trail 30 PERSOONLIJK VERHAAL 32 Voor Altijd Odah Ode van Arnaud Kokosky Deforchaux aan zijn Balinese oma Ni Ketut Reneng INTERVIEW 44 Een tweede huis, een plek onder de zon Op bezoek bij Kees en Ingrid de Bakker Standplaats Denpasar 24 29 36 4 Noël van Bemmel over zijn werk als Zuidoost-Azië correspondent voor de Volkskrant Even bellen met: Dani Mooch Over haar lifestyle label Mooch en leven op Bali Verliefd op Bali Scenarioschrijver Annelouise van Naerssen over de nieuwe film Verliefd op Bali 3216 BOEKOE 30 Blikvangers uit de Indische bibliotheek Thom Hoffman bespreekt Eilanden der Goden en andere boeken over Bali MAKAN 52 Met Balinese recepten uit het boek van Maureen Tan De bijbel van de Indonesische Keuken en lezersreacties op de Indische rijsttafel COLUMNS 15 22 35 Jessica Anthonio: Niet mijn Bali Frans Leidelmeijer: Kebyar duduk Patricia Jacob: Singkong goreng IEDERE MAAND 6 8 9 58 59 63 64 66 67 40 54 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Insta Indo Anak Moesson: Met Zara, Saya, een sprookje en nog veel meer Gezien: De Grote Indonesië tentoonstelling in De Nieuwe Kerk Amsterdam Beleven Ting Ting Colofon Coverfoto: Ubud, Bali door Jessica Anthonio 5Eiland onderdruk 10- AC H T ER G R O N D - Bali is een vat vol tegenstrijdigheden. Een wereld die gemengde gevoelens oproept, wanneer een moment van ultiem geluk zomaar verstoord kan worden en omslaat in ergernis. Een overpeinzing. Door Ricci Scheldwacht H et was een opmerkelijk bericht: Bali wil het aantal buitenlandse toeristen beperken. Per jaar zijn er niet meer dan 7 miljoen welkom, kondigde de gouverneur van Bali, Wayan Koster vorige zomer aan in de Indonesische media, een bericht dat in Nederland breed werd opgepikt. Voor veel mensen was het best even schrikken en al gauw deed het verhaal de ronde dat er straks nog een wachtlijst voor een vakantie op Bali zat aan te komen. De aankondiging van de gouverneur stond niet op zichzelf. Eerder was er al op Bali de nodige ophef ontstaan over het respectloze en ergerlijke gedrag van buitenlandse toeristen. De verontwaardiging onder de Balinezen was groot toen er op sociale media beelden opdoken van influencers die schaars gekleed of zelfs helemaal zonder kleding voor heilige plaatsen poseerden. Een Duitse toeriste maakte het wel heel erg bont door poedelnaakt een religieuze ceremonie bij een tempel te verstoren. Ook het grote aantal ongelukken dat buitenlandse toeristen in het verkeer veroorzaken was de gouverneur een doorn in het oog. Vandaar dat hij ook een motorrijverbod voor hen afkondigde, naast andere strenge maatregelen, zoals een verbod op het beklimmen van de vulkanen op het eiland, aldus berichten in de Indonesische media. Iets meer dan honderd toeristen die voor overlast zorgden, waren volgens de berichten al voor straf van het eiland weggestuurd. Voor een enkeling dreigde er zelfs een gevangenisstraf. De aangekondigde rigoureuze strenge aanpak van de overlast eindigde met de mededeling dat toeristen uit het buitenland vanaf dit jaar bij aankomst op Bali een extra toeristentaks van 150.000 roepia (9 euro) moeten betalen boven op hun toeristenvisum. Met de opbrengst moeten de cultuur en het milieu van Bali worden beschermd. Er werd een lijst met 12 do’s en 8 don’ts gepresenteerd waaraan toeristen zich dienen te houden. Maar wie de lijst met regels en verboden goed bestudeerde, zag dat het toch wel enigszins meeviel met de nieuwe regels. Zo bleek er geen sprake van een algeheel motorrijverbod voor toeristen uit het buitenland, maar mogen ze alleen op geregistreerde motorvoerrijtuigen rijden die zijn gehuurd bij een erkend bedrijf, moeten ze een internationaal rijbewijs hebben en een helm dragen. Een regel die eigenlijk al lang van kracht was, maar vaak niet werd nageleefd. Dus al snel klonk ook nu weer de vraag hoe ze die op Bali denken te gaan handhaven. Dezelfde Wayan Koster kondigde namelijk ook al in 2018 een verbod af op plastic rietjes en plastic tasjes. Wie onlangs nog op Bali was, weet dat daar in de praktijk weinig van terecht is gekomen. Kijken we nogmaals goed naar de cijfers dan lijkt 7 miljoen toeristen op de bevolking van iets meer dan de 4 miljoen inwoners die Bali telt inderdaad een aanzienlijk aantal. Ter vergelijking: in de jaren voor de uitbraak van het coronavirus begin 2020 kwamen er rond de 6 miljoen toeristen uit het buitenland naar Bali. Een flink aantal, maar nog 11‘ 16- R EP O R TAG E - Nyepi Een dag per jaar complete stilte. Geen licht, geen vuur, geen mensen op straat. Een dag per jaar is Bali compleet in harmonie met moeder natuur. Die dag wordt Nyepi genoemd. Nyepi is de eerste dag van het nieuwe jaar in het hindoeïsme, de grootste religie van het eiland Bali. Tekst en foto’s: Jessica Anthonio 17- I N T ERV I E W - Standplaats Denpasar Hij schreef over Amsterdam, was oorlogsverslaggever in Afghanistan en vloog als reisjournalist de hele wereld over. Nu woont Noël van Bemmel op Bali, waar hij correspondent Zuidoost-Azië voor de Volkskrant is. Door Ricci Scheldwacht I Ik denk dat ik straks de gado gado neem. Die heb ik hier bijna elke avond gegeten,’ zegt Noël van Bemmel. Toen hij nog maar net correspondent Zuidoost-Azië voor de Volkskrant was en nog geen woning had, logeerde hij een maand in dit hotel, vertelt hij. Hier, in het Bali Heritage Hotel in Denpasar, dat vroeger Bali Hotel heette, het eerste hotel op Bali dat in 1928 zijn deuren opende, werd geschiedenis geschreven. Een half uur eerder kwam hij op zijn elektrische scooter het terrein opgereden; hij woont in de buurt. Dat Denpasar zijn standplaats is geworden en niet Jakarta, was een weloverwogen keuze. Op zijn scooter is hij in een kwartier op de luchthaven. Vanaf daar kan hij rechtsreeks naar dertien landen in de regio vliegen. In Jakarta zou hij uren in de file staan om het vliegveld te bereiken. Bovendien zijn de huren hier 24 lager en - ook niet onbelangrijk - de lucht is veel schoner dan in de hoofdstad van Indonesië, die onlangs werd uitgeroepen tot de stad met de vuilste lucht ter wereld. Als correspondent Zuidoost-Azië volgt hij elf landen. Hij is net terug van een week in Cambodja waar hij een paar reportages voor de krant maakte. Toen hij weer landde op het vliegveld van Denpasar voelde dat als thuiskomen. Een teken dat het goed zit, al had hij eerst nog zijn twijfels, want het is niet gemakkelijk om je als buitenlandse journalist in Indonesië te vestigen. Door de vele bureaucratische regels duurde het maanden voor hij echt aan de slag kon, zegt hij. ‘De meeste buitenlandse correspondenten gaan liever in Bangkok zitten. Daar is het veel makkelijker om een journalistenvisum te krijgen. Volgens Human Rights