HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
K
O
moess n
Makan !
AF
N
B
D
E
66 e JAARGANG • NR. 6 • DECEMBER 2021 • € 6,50
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
NE
MEND
TROUW •
B
R
R
HÉT INDISCH MAANDBLAD
R
NE
MEND
TROUW •
R
D
E
1De postkoloniale spiegel
Nieuw!
De Nederlands-Indische
letteren herlezen
Na een introductie waarin wordt
ingegaan op het leven van de
auteur en zijn of haar relatie met
Nederlands-Indië of Indonesië,
worden telkens een of meer
romans kritisch geanalyseerd.
Naast beroemde auteurs als
Louis Couperus, E. du Perron en
Marion Bloem komen ook minder
bekende schrijvers aan de orde.
Dit boek geeft niet alleen een vernieuwend
Verkrijgbaar bij
Leiden University Press:
www.lup.nl | orders@lup.nl
ISBN: 978 90 8728 373 5
536 pagina’s hardback geïllustreerd
€ 49,50
overzicht van meer dan 160 jaar Indische
literatuurgeschiedenis, maar is tegelijkertijd
bedoeld als een zelfkritisch onderzoek
naar hoe de Nederlandse letterkunde
omgaat met het koloniale verleden.
Rick Honings, Coen van ‘t Veer en
Jacqueline Bel (red.)- V OORW OORD -
Niet zomaar een recept
Een paar maanden geleden belde een mevrouw naar de redactie. Ze
was twee maanden daarvoor abonnee geworden, vond het tijdschrift
heel mooi, maar er stonden zo weinig recepten in en daar was ze nou
N
net abonnee voor geworden.
u had deze mevrouw wat recepten betreft
ook een beetje pech - die twee maanden
stonden er inderdaad culinaire reportages in
Moesson zónder recept. Maar, zoals ik haar
ook vertelde, die reportages vind ik een wezenlijk onderdeel van ons blad. Eten mag dan
een belangrijk deel van onze Indische cultuur zijn,
het gaat daarbij niet alleen om de gerechten maar
om dat wat er achter het eten en alle bijbehorende
tradities en gebruiken schuilgaat. De recepten die
van generatie op generatie zijn doorgegeven gaan
gepaard met herinneringen aan ibu’s en tantes in de
keuken, die leerden hoe de taugé schoongemaakt
moet worden of hoe je moet koken op gevoel. De
recepten die mensen inspireerden een toko te beginnen, of een eigen dranklabel.
maar dat er een herinnering boven komt. Chef Stanly
Rutten van Rumah Rasa vertelde dat laatst ook nog
op de pasar, toen hij zijn nieuwe durianbonbon
liet proeven. ‘De mensen denken meteen aan hun
huis in Indonesië, het erf waar ook een durianboom
stond. Mooi is dat.’
Dus in deze feestelijke culinaire editie staan veel
verhalen die schuilgaan achter de Indische keuken.
En voor alle liefhebbers staat deze Moesson ook vol
recepten. Extra vol zelfs, want als kerstcadeautje
voor onze lezers hebben we dit nummer acht pagina’s dikker gemaakt. Ik wens u vast fijne feestdagen
toe, een mooi nieuw jaar en Selamat Makan!
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
K
O
moess n
•
•
NE
MEND
TROUW •
B
R
R
Ik wens u vast fijne
feestdagen toe, een
mooi nieuw jaar en
Selamat Makan!
Foto: Armando Ello
Een Indisch recept zegt niet alleen hoe je een gerecht
klaar moet maken, er schuilt een geschiedenis achter. Je ziet dat ook als je Indische mensen ziet eten,
ze laten een hap in hun mond rond gaan en je ziet
dat ze niet alleen die lekkere pisang goreng proeven,
D
E
3Inhoud
INTERVIEW
10
Proost! Op het nieuwe jaar
Gene, Kimberley en Bonny-Blue over hun
sterke familieband
38
Indische saucijs is puur emotie
De klassieker van Van Olphen
46
Het eetparadijs
Albert Kokosky Deforchaux over Ap Halen
BOEKOE
54
Indisch familiegevoel
Moesson leest het Indische kookschrift
van oma Miet
PERSOONLIJK
26
28
51
Oma’s keuken
Jeugdherinneringen aan de Indische
en Hollandse keuken
Kerstwensen
In Memoriam
MAKAN
20
Eten met geluiden
De klankkeuken van Wendy Ripassa
49
Hap, slik, yuk!
Indisch eten met een Belanda-twist
58
De blauwe hap
Charlotte Kleyn over de rijsttafel bij de
marine
62
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
4
Terug naar de Spice Islands
In gesprek met de oprichters van
Pacific SpiZes
D
E
10
36COLUMNS
19
24
31
46
57
67
Robin Block: Warung training
Frans Leidelmeijer:
De Indonesische keuken
Alide Worsmer: Kerstdiner
Malou Holshuijsen: Niet netjes
Patricia Jacob: Orah areh
REPORTAGE
32
Langs smaken van verlangen
Met de Indofoodtour door Den Haag
IEDERE MAAND
Mijn poesaka:
De hanger van Annelies Jansen
36
Door de lens van…
Vanessa Dawson
43
Adat
De kunst van saté
52
Moessonshop
68
Insta Indo
Anak Moesson
Liv, Lua, een sprookje en nieuwtjes
Beleven
Ting Ting
Colofon
Coverfoto: Gene Broedelet, Kimberley van Haarlem en
Bonny-Blue Galstaun door Ashley de Groot
moess n
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
K
O
69
72
74
75
•
•
62
Oleh Oleh
TROUW •
MEND
58
Indopuzzel
NE
foto: collectie NIMH
23
Nieuwtjes
B
R
R
6
8
9
D
E
5Proost!
- I N T ERV I EW -
OP HET
NIEUWE JAAR
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
6
D
EWat doe je als je nichtje ernstig ziek wordt? Of je neef na vele moeilijke
jaren eindelijk uit de kast komt? Wat zeg je als de onderneming van je
nichtje stil komt te liggen na een pandemie? Je steunt elkaar door dik en
dun Moesson sprak met Gene Broedelet (36), Kimberley van Haarlem (37)
en Bonny-Blue Galstaun (38) in Dierenpark Taman Indonesia, onder het
genot van de ‘Indonomische’ hoogstandjes van chef Stanly Rutten.
Door Jessica Anthonio // Foto’s: Ashley de Groot.
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
R
NE
MEND
TROUW •
B
R
D
E
7- MAKAN -
ETEN
met
GELUIDEN
Zolang Wendy Ripassa zich kan herinneren wordt op feestjes
bij haar ouders thuis ketoprak gegeten. Een gerecht als een
smaaksymfonie en een trip langs memory lane.
Door Wendy Ripassa // beeld: Shutterstock / Ika Rahma H
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
8
D
E‘Bebek’ is wat Indonesische oren horen als een eend
snatert. We hebben hier een pracht van een onomatopee, en een 1-0 voorsprong voor het Indonesisch,
want een Nederlandse eend snatert ‘kwaak’ in plaats
van ‘eend’. Of neem ketoprak. Het gerecht roept
bij mij een wandeling op in de zwoele vooravond,
die rond de evenaar altijd - pok - met etenstijd valt.
Voorzichtig stap ik het donker in over een veld, begroeid met pinda’s, prei, selderij en gebakken uitjes.
Ik hoor de tokèh en wat tsjirpende krekels. Plotseling
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
TROUW •
MEND
Ke - to -prak
Bren - kes
NE
Indische mensen hebben de naam bescheiden te
zijn, de geruisloze assimilatie zelve, maar eten doen
we met veel bombarie. We vinden niets lekkerder
dan Indische spijzen én het uitroepen van de namen.
Sayur lodeh! Sambal goreng telor! Peteh! Perkadel
jagung! We scheppen royaal en herhaaldelijk op en
praten met volle mond. Verhalen worden sterker,
woorden worden klanken. Wat dat betreft boffen we
met de taal van onze keuken. Het Bahasa Indonesia,
de generatie vóór ons spreekt nog van Maleis, is een
taal die bol staat van onomatopeeën (klanknabootsingen) met langgerekte klinkers en dubbeldikke
medeklinkers.
Bubur, bebek, tempeh kripik, gado gado, karedok,
tahu pong. Alles wat dit voedsel met je gaat doen,
ligt in de naam besloten. Daar is over nagedacht.
‘Kripik’ is onmiskenbaar het geluid dat krokant
gefrituurde plakjes tempeh, gefruite uitjes of aardappelstaafjes maken, als ze door een gretige mond
worden vermorzeld. Sommige mensen horen ‘kering’ (klemtoon op ‘ring’), dus deze bijgerechtjes heten ook wel ‘sambal goreng tempeh kering’, ‘bawang
goreng kering’ en ‘sambal goreng kentang kering’.
B
R
R
B
ij eetfeestjes in mijn ouderlijk huis is het
altijd een spannend moment als het buffet
wordt geopend. De gasten stellen zich
op, werpen keurende blikken en als op
afspraak gaat het in koor en worden de
namen van de gerechten opgenoemd. De
rumoerige verspreiding van het woord
is onderdeel van een ritueel. Een soort gebed voor
de maaltijd, vertrekpunt van een sentimentele
smaakreis, terug naar de jeugd in Indië, het land van
mijn ouders. Orak arik, petjel, oblok oblok. De namen
openen bijna vergeten landkaarten en vormen een
prelude op de smaaksymfonie die erop volgt. En
altijd is er ketoprak naar het recept van tante Sonja
met de saus van mama.
D
E
9- REP ORT A G E -
Langs
smaken
van verlangen
Nathalie Komar en Helena Smit organiseren sinds 2020 Indofoodtours.
Door de lockdown moesten ze pas op de plaats maken, maar inmiddels
gidsen ze deelnemers weer langs ‘een mooie variëteit van wat Den Haag
op Indofoodgebied te bieden heeft’. Moesson-columniste Patricia Jacob
ging mee op hun vijfde tour.
Tekst en foto’s Patricia Jacob
‘Dit drankje stoomt jullie klaar voor het eten van
de rest van de dag’, zegt Helena Smit, een van de
gidsen van de Indofoodtour in Den Haag. ‘De jamu
is van Good Jamu, het bedrijf van de Moluks-Nederlandse Anna en haar partner. Je proeft kurkuma,
mango en gember.’
Helena organiseert de Indofoodtours samen met
Nathalie Komar. Eind juli 2020 was de eerste trip.
Ze stonden in de startblokken voor de derde, maar
de lockdown remde hen af. Inmiddels is de smulreis
terug van weggeweest, en kunnen ze hun liefde voor
Indisch en Indonesisch eten weer volop delen.
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
10
D
E
De Indofoodies leerden elkaar kennen via Instagram.
Nathalie zit daarop met haar foodblog Komar Eats,
Helena met Eating Habits. De foodbloggers spraken
voor het eerst af op de Tong Tong Fair. Daarna rolden
ze van de ene ontmoeting in de andere. Ze bleken
veel gemeen te hebben. ‘Ik koop nooit al mijn eten
bij één toko’, zei Nathalie op een dag. ‘Mijn lemper
koop ik hier, mijn soto dáár.’ ‘Dat doe ik ook’, zei
Helena. ‘Zoiets zouden we met een groep moeten
doen.’ Het concept voor de eerste Indofoodtour van
Nederland was geboren.