moess n
AF
HANKEL
AN
IE • ON
•
•
O
IJ
K
N
B
HÉT INDISCH MAANDBLAD
De week van
de koloniale geschiedenis
R
NE
MEND
TROUW •
R
D
E
66 e JAARGANG • NR. 4 • OKTOBER 2021 • € 6,50
Indische
landhuizen in
Jakarta;
wat is er nog van
over?
Kinderen van de
kolonie
1
ONLINE INKIJKEXEMPLAAR
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
R
NE
MEND
TROUW •
B
R
D
EOriëntaalse markt – Exotisch eten – Spetterende optredens
6&7
nov
pasarmalamrijswijk.nl- V OORW OORD -
Perspectief
Oktober is de maand van de geschiedenis, met daarbij een
week lang speciale aandacht voor de koloniale geschiedenis.
Toen ik de aankondiging voorbij zag komen, dacht ik meteen: zo, da’s
V
een uitdaging.
lak nadat ik aantrad als hoofdredacteur van
Moesson, werd mij de vraag gesteld of ik mij
schuldig voelde over dat wat mijn voorouders
in de kolonie hadden gedaan. Over het koloniale systeem. Hemeltje, dacht ik. Toen ik deze
uitdaging bij Moesson besloot aan te nemen,
voelde ik al aardig wat gewicht op mijn schouders,
want als kleindochter van twee Indische iconen moet
je het maar waarmaken. Maar dit was wel heel veel
gewicht.
En schuldig? Nee, ik heb me nooit schuldig gevoeld
over het koloniale verleden. Wij zijn kinderen van
onze tijd, en zo geldt dat ook voor mijn ouders, mijn
grootouders en al die generaties voor hen. Dingen
die vroeger gemeengoed waren, zijn dat nu niet
meer, of andersom.
Tegelijkertijd kan je mijns inziens nu niet naar het
koloniale systeem kijken, zonder de ongelijkheid
te zien, zonder de witte overheersing, zonder de
uitbuiting.
dat de jongere generaties, die zich fel uitspreken
tegen het koloniale systeem, al het goede willen uitvlakken. Alsof ze willen zeggen: verricht ten tijde van
de koloniale overheersing, dus per definitie slecht.
En zie hiermee de complexiteit van het debat over de
koloniale geschiedenis. Hoe vang je die in een week?
Wij hebben geprobeerd de verschillende perspectieven te vangen. Ricci Scheldwacht sprak erover met
een aantal deskundigen die zich ieder op hun eigen
vlak bezig houden met de koloniale geschiedenis. We
kijken naar wat er letterlijk bewaard is gebleven van
die koloniale tijd in Jakarta, aan oude Indische landhuizen. En we vroegen jullie je mooie herinneringen
te delen, in de vorm van oude familieportretten.
Hoe je het ook wendt of keert, de kolonie is een
groot deel van onze geschiedenis. Die geschiedenis
heeft ons als Indische Nederlanders gevormd en
dragen we bij ons. We hebben allemaal onze eigen
ervaringen, vanuit ons eigen perspectief. Die moeten
we delen, met respect naar elkaar luisteren en leren
van de lessen uit het verleden.
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
K
O
moess n
•
•
NE
MEND
TROUW •
B
R
R
Maar dat die schuldvraag mij werd gesteld, betekent
ook dat er mensen zijn die zich wel schuldig voelen.
En misschien wel vinden dat ik (en vele anderen) zich
schuldig zouden moeten voelen. En dus misschien
ook wel niet meer met enige weemoed of heimwee over het voormalige Nederlands-Indië zouden
moeten praten of schrijven. Dat is soms pijnlijk voor
diegenen die warme herinneringen koesteren en die
niet alleen de ongelijkheid van het koloniale systeem
zien, maar ook dat hun voorouders goede dingen in
de Oost hebben gedaan. Er zijn mensen die vrezen
Foto: Armando Ello
Dat betekent voor mij overigens niet dat je geen
mooie herinneringen zou mogen hebben aan het
oude Indië. Afgezien van de gruwelijkheden van de
Japanse bezetting en de Bersiap, bracht het leven
dat velen daar hebben gekend heel gelukkige tijden.
D
E
3Inhoud
GESCHIEDENIS
10
De week van de koloniale geschiedenis
Vijf deskundigen over het koloniale debat
30
Koloniaal landleven in Batavia
Sven Verbeek Wolthuys over de ups en
downs van koloniale landhuizen
REPORTAGE
16
Wiens boek is het eigenlijk?
Dido Michielsen ziet hoe haar boek een
toneelstuk wordt
36
Sultan Hamid ontwierp het
nationale symbool van Indonesië
Suzanne Liem ontmoet zijn kleindochter
50
In twee werelden: Molukkers in Nederland
Expositie over de aankomst en het verblijf
van Molukkers in Nederland
LEZERS VERTELLEN
23
Soekarno’s diner
Annelies Jansen vindt een
bijzondere menukaart
24
Kinderen van de kolonie
Lezers delen hun nostalgische familiefoto’s
41
Ereteken
Kelly Steiginga eert haar postuum
onderscheiden grootvader
BOEKOE
28
42
Indische kinderboekengreep
Het is kinderboekenweek: vier schrijvers
over hun nieuwe boek
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
4
Slik in die huil
Liesbeth Steur over haar nieuwe boek
Kind van de koloniën
D
E
10
24MAKAN
54
De revival van restaurant Garoeda
Patricia Jacob sprak met Ron Blaauw
en Agus Hermawan
INTERVIEW
44
44
Toen Indonesië onafhankelijk werd
Wibowo Wibisono spreekt met Indo’s
die in Indonesië bleven
COLUMNS
15
20
59
Robin Block: Dekolonisatiedebat
Frans Leidelmeijer: Arie Smit
Patricia Jacob: Ajam ketjap pedis
IEDERE MAAND
6
8
9
Nieuwtjes
Indopuzzel
Oleh Oleh
50
34
Door de lens van…
Taco van der Eb
49
Mijn poesaka:
Het polshorloge van Gijs Beynen
54
60
Insta Indo
61
Anak Moesson
Isabelle Driessen, Robyn, een sprookje
en nieuwtjes
64
66
67
Beleven
Ting Ting
Colofon
Coverfoto: De familie de Nijs Bik bij een van de huizen op
Tanah Abang Heuvel in 1908, collectie Sven Verbeek Wolthuys
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
R
NE
MEND
TROUW •
B
R
D
E
5- G ESC H I EDEN I S -
koloniale
DE WEEK VAN DE
GESCHIEDENIS
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
6
D
EHet debat over het kolonialisme is in volle gang. Daarbij kunnen
de gemoederen flink oplopen. Er is nog veel werk te verrichten.
Door Ricci Scheldwacht
E
en grote tentoonstelling over slavernij in het
Rijksmuseum, een kritische expositie over de
Gouden Koets in Museum Amsterdam, een
podcast van het Scheepvaartmuseum over de
slavenhandel op Banda en onlangs kondigde
het Tropenmuseum Onze koloniale erfenis
aan, de nieuwe vaste opstelling, die volgend
jaar van start gaat.
Ook Museum Bronbeek, museum voor koloniale geschiedenis, werkt aan een nieuwe vaste tentoonstelling. Tijdens de komende editie van de ‘Week van de
koloniale geschiedenis’ geven de makers alvast een
eerste presentatie. Uit het programma, dat bestaat
uit lezingen en theatervoorstellingen (zie pag. 65)
mag je afleiden dat ook op Bronbeek de dekolonisatie haar intrede heeft gedaan.
we kunnen niet meer
om de duistere kanten
van de koloniale
geschiedenis heen
openlijk racistisch. De samenleving was ingedeeld in
etnische categorieën, waarvoor verschillende rechten
golden.
Dat onbehaaglijke inzicht maakt het debat over de
koloniale geschiedenis zo ontvlambaar. Het koloniale
systeem was in essentie racistisch en wie zich in deze
tijd daar niet tegen uitspreekt, wordt al gauw ook
van racistische sympathieën beticht.
In het debat leidt dat vaak tot hard tegen hard, ook
binnen de Indische gemeenschap. Jongere generaties die op zoek gaan naar hun eigen identiteit
komen met hun kritiek op het kolonialisme lijnrecht tegenover ouderen te staan omdat die geen
afstand willen of kunnen nemen van het verleden.
Van deze twintigers en dertigers wordt vaak gezegd
dat ze kritischer naar de geschiedenis kijken omdat
ze amper weet hebben wat hun familie destijds in
Nederlands-Indië heeft doorstaan. Hun grootouders
hebben ze niet of nauwelijks gekend; ze waren nog
te jong om te beseffen wat het betekent om gedwongen je geboorteland te moeten verlaten na de
ontberingen van een jarenlange oorlog.
Uiteraard is er niets mis met de zoektocht van jonge
mensen naar hun ‘verzwegen’ familiegeschiedenissen. Dat valt alleen maar toe te juichen. Maar hun
onbekendheid met het eigen familieverhaal betekent
niet dat er door anderen nooit over werd gesproken. Neem alleen al de enorme stapels boeken over
Nederlands-Indië. Geschreven door schrijvers en
wetenschappers uit de vorige generaties. Bevlogen
jonge mensen aan het begin van hun carrière, vaak
nog op zoek naar hun eigen identiteit.
In de museumwereld lijkt het inmiddels een uitgemaakte zaak: we kunnen niet meer om de duistere
kanten van de koloniale geschiedenis heen. Uitsluiting, discriminatie en racisme zijn onderwerpen waar
Nederlanders liever niet over praten. In de voormalige koloniën hoorden die echter bij het leven van alledag. Neem alleen al de wetgeving van toen: die was
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
R
NE
MEND
TROUW •
B
R
D
E
7Mijn Oma de Soldaat
Museum Bronbeek Velperweg 147 I 6824 MB
Arnhem I www.bronbeek.nl
16 t/m 24 oktober 2021
Gevarieerd programma rond het thema ‘Aan het werk’
Ontdek het verhaal van Mies en
het vergeten vrouwenkorps KNIL
Ga naar ‘Mijn oma de soldaat’
in je favoriete podcastapp
Deze podcast is van KRO/NCRV en NPO Radio 1,
in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum. Dit is mogelijk gemaakt door het vfonds,
het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en
de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting.- C OL U M N -
Robin Block
Dekolonisatiedebat
GELIJK 1
zit onderuitgezakt op het podium
en praat door een licht overstuurd microfoontje.
GELIJK 2
staat woedend vanaf het midden
pad van DE ZAAL naar GELIJK 1 te schreeuwen.
HET GESPREK maant GELIJK 2 tot rust,
vertaalt diens tirade in een vraag
en legt die neer bij GELIJK 1.
GELIJK 1
is zich van geen kwaad bewust.
‘Onderzoek heeft dat uitgewezen’.
GELIJK 2
ijsbeert over het middenpad, tiert
dat het een schande is, eist ‘rechtvaardigheid’, heeft wat klappers in
DE ZAAL op zijn hand.
HET GESPREK
vat het voorgaande samen,
leest alvast de volgende vraag,
komt niet weg met ‘enerzijds
anderzijds’ vandaag.
GELIJK 2
roept dat de Nederlandse overheid
nog steeds niet...
GELIJK 1
wijst op een recent project dat
het tegendeel...
DE ZAAL
steekt vijf handen in de lucht.
GELIJK 2
maakt een theatraal wegwerpgebaar en blijft ‘hypocriet’ en
kruideniers’ grommen.
GELIJK 1
vindt dat overtrokken en vraagt om bronnen.
DE ZAAL
laat drie handen zakken.
GELIJK 2
zegt te spreken uit eigen ervaring,
en noemt een doofpotdossier over
GELIJK 3.
DE ZAAL
heeft nog één hand over: iemand
die volledig op leeftijd is en groten deels GELIJK 3.
GELIJK 3
vertelt een indrukwekkend persoonlijk verhaal dat herhaaldelijk uitweidt en maar zijdelings raakt aan
HET GESPREK met GELIJK 1 en
GELIJK 2.
HET GESPREK ziet geen kans om te onderbreken.
GELIJK 3
- zichtbaar emotioneel - rondt af
zonder een vraag te stellen.
GELIJK 1, GELIJK 2 staren afwezig in de leegte.
GELIJK 1
gaat rechtop zitten. Kijkt tevreden
naar zichzelf tijdens een gesubsidieerd werkbezoek in het land van
GELIJK 3.
GELIJK 2
lijkt te gaan zitten, dept zijn bezwete
voorhoofd af.
Foto: Amke
HET GESPREK start snel een filmpje in.
HET GESPREK ziet dit als een kans om DE ZAAL
wat te laten vragen.
ROBIN BLOCK is dichter, muzikant en theatermaker. Meer informatie vind je op www.robinblock.nl
AF
HANKEL
AN
IE • ON
IJ
•
•
N
K
O
moess n
R
NE
MEND
TROUW •
B
R
D
E
9- REP ORT A G E -
boek
WIENS
IS HET EIGENLIJK?
AF
HANKEL
AN
IE • ON
N
IJ
•
•
O
moess n
K
B
R
R
NE
MEND
TROUW •
10
D
E